polski ubior5

Hl. ^npany z wysokimi kołnierzami, czapki wykończone fuliem

rego doszło do rozpowszechnienia i ujednolicenia mody wschodniej wśród naszej szlachty i mieszczaństwa. Prawdopodobnie wpływ na to wywarły też upodobania króla ubierającego się według wzorów' węgierskich, co widać między innymi na portrecie z 1583 r. (fot. 13). Król odziany jest tam w krótki adamaszkowy z wysokim kołnierzem żupan, zrobiony na wzór węgierskiego dołomanu (krótkiego żupana), spod niego widać ciemne sukienne spodnie uszyte na wzór mody husarskiej, a na nim szkarłatną delię podszytą ciemnym futrem z dużym futrzanym kołnierzem. Delia ta odznaczała się oryginalnym krojem rękawów, była dopasowana do linii stanu, a dołem rozszerzana.

Żupany zaczęto w Polsce nosić od połowy XVI wieku — pierwsza

0    nich wzmianka pochodzi z 1542 r. Odznaczały się one kołnierzem dość wysokim w tyle i łagodnie obniżonym do rozmiarów wąskiej listwy na przodzie. Taki krój kołnierza znany był na Węgrzech wcześniej niż w Polsce (rys. 79-81). tupany na użytek codzienny szyto z sukna i lżejszych tkanin wełnianych, a na wstąpienia reprezentacyjne z adamaszku. Na żupan nakładano delię, która różniła się od dawnych szub krojem przodu przylegającego do figury i zawsze nadającego się do zapięcia. Najwcześniejsze ich odmiany nic miały rękawów i były spinane pod szyją rzędem guzów' lub klamrą. Zwykle rękawy przy dcliach miały tylko znaczenie dekoracyjne — zwisały one od ramion, były dość wąskie i znacznie wydłużone. Ważnym elementem ubioru był kołnierz, od którego wielkości uzależniano charakter stroju. Im kołnierz większy, tym delia bardziej elegancka

1    okazała. Nic więc dziwnego, że dbający o ubiór mężczyźni przesadzali z wielkością kołnierza, który raził wielu ludzi i stał się powodem ostrej krytyki. Jan Kochanowski pisał: „Poradźmy się rady czyjej, kołnierz li to u delijej, czy dclija u kołnierza na grzbiecie cnego rycerza ?“.

Podobnie jak większość renesansowych ubiorów delie szyto w zależności od warunków klimatycznych i stanu posiadania z kosztownego falcndyszu (sukno importowane z Anglii, Holandii oraz Czech, od XVII w. produkowane także w Polsce), sukna włoskiego, francuskiego, czeskiego, śląskiego, „ćwika wskiego" (produkowanego w Zwickau),

65