prapol037

odlewców, gdy bowiem ostatnie zawierają zwykle większą ilość tych samych narzędzi czy ozdób, stanowiących zapas towaru na sprzedai, to skarby pierwszej grupy zawierają najwyżej po parze poszczególnych przedmiotów (por. wyżej wymieniony skarb z Piotrowa). W skarbie z Rudek, w pow. szamotulskim znajdowały się obok przedmiotów miedzianych także ozdoby srebrne, mianowicie spiralne bransolety z lekko wypukłej taśmy, jakie wykopano poza tym w Laskach Wielkich, w pow. żnióskim. Te znaleziska obok ozdób srebrnych znajdowanych w osadach ludności ceramiki malowanej ukraińskiej i w gTobach grupy nadbużańskiej ceramiki sznurowej dowodzą, iż obok miedzi i ten kruszec szlachetny był znany już pod koniec młodszej epoki kamiennej. Nie odegrał on jednak wówczas większej roli i odtąd znika w Polsce na długo (aż do okresu rzymskiego) ze znalezisk. Zupełnie wyjątkowym zjawiskiem jest wspomniany wyżej elektron (str. 63), a złoto pojawia się u nas dopiero w początku epoki brązowej. Wyroby miedziane kopiowano u nas nieraz w pośledniejszym materiale, jak wynika z występowania toporków kamiennych ze zgrubiałym guziczkowato obuchem i czekanów z naśladowaniem rąbka odlewniczego.

EPOKA BRĄZOWA

(1700—700 przed Chr.)

Odkrycie brązu

Poznanie pierwszego kruszcu, jakim była miedź, zapoczątkowało nowy okres kultury ludzkiej, prawdziwy przełom nastąpił jednak dopiero wtedy, gdy zbyt miękki ten metal nauczano się hartować przez odpowiednią domieszkę innego kruszcu, wynajdując w ten sposób ulepszony, twardszy metal: brąz, który zdołał współzawodniczyć skutecznie z używanym dotychczas kamieniem i niebawem zajął jego miejsce. Tą domieszką hartującą była w ogromnej większości wypadków cyna, najczęściej w stosunku 1 : 9, tzn. 10°/o cyny na 90% miedzi. Znacznie rzadziej dodawano w tym samym celu arsen lub antymon, stanowiące zresztą w niektórych wypadkach naturalne zanieczyszczenie rud miedzianych. Odkrycia brązu można było dokonać najłatwiej tam gdzie były w przyrodzie do dyspozycji oba główne jego składniki. Jak dotąd najstarsze ślady znajomości brązu znamy z Egiptu i Mezopotanii, gdzie wyrabiano go już w pierwszej połowie III tysiąclecia. Do Polski znajomość nowego kruszcu dotarła dopiero w początkach II tysiąclecia. Podobnie jednak jak rozpowszechnienie się miedzi, tak samo zaprowadzenie się brązu wymagało pewnego’czasu i nowy metal mógł się przyjąć dopiero po przezwyciężeniu naturalnego oporu konserwatywnej ludności przeciwko wszelkim nowościom. Ale nawet po przekonaniu się o wielkich korzyściach, jakich dostarczał nowy surowiec, tylko zamożniejsi mogli sobie pozwolić na nabycie narzędzi, broni czy ozdób z brązu, ponieważ metal ten, przywożony z daleka, był początkowo zbyt drogi. Zresztą w tym czasie docierał brąz tylko do pewnych okolic, mających bogatszą ludność i leżących na szlakach handlowych utorowanych już w młodszej epoce kamiennej. To też w ciągu I okresu epoki brązowej zaprowadził się on dość powszechnie na Śląsku, w Wielkopolsce i na Pomorzu,

67