prapol039

2

Rys. 16. Zabytki brązowe (1—6) i złote (7) z wczesnego okresu brązowego (okr. I).

1. Berło sztyletowe z dorobioną rękojeścią drewnianą. Środa (Wielkopolska). 2. Pierścień spiralny. Wojcieszyn. pow. szubiński. 3. Sz-tylct. Granowo, pow. kościański, 4. Czekan. Brzeźno, pow. starogardzki. 5. Bransoleta mankietowa. Orchowo, pow. mogileński, 6. Bransoleta. Granowo, pow. nowotomyski. 7. Złoty kolczyk. Wąsosz, pow. szubiński.

gami (tabl. VI, 5), sprowadzane z obszaru Czech czy Moraw, siekierki łopatkowate typu szwajcarskiego i większość znajdowanych u nas wyrobów złotych. Mniej ważne, boczne odgałęzienie tego szlaku szło od Bramy Morawskiej w dół do wyżyny Małopolski. Inną ważną drogą handlową prowadzącą od dolnej Odry w górę Warty i Noteci dochodziły do Wielkopolski i Pomorza importy zachodnie, np. złote kolczyki czó-łenkowate typu irlandzkiego (Wąsosz, pow. szubiński, ryc. 16, 7), sztylety typu malchińskiego z Meklemburgii i berła sztyletowe typu brandenbursko-meklemburśkiego, z których powstała miejscowa, wielkopolska odmiana tego narzędzia z prostym obuchem (ryc. 16, 1}, zaniesiona następnie drogą handlu aż na Litwę (Wielona, pow. kowieński).

Ale Polska nie była tytko odbiorcą wyrobów brązowych wytwarzanych poza jej granicami. Skoro, jak widzieliśmy wyżej, już pod koniec młodszej epoki kamiennej istniały w Polsce zachodniej początki miejscowego przemysłu odlewniczego, posługującego się miedzią, nic może nas dziwić, że we wczesnym okresie brązowym przemysł ten silniej się tu ugruntował. Świadectwami rodzimego odlewnictwa poza wspomnianymi wyżej berłami sztyletowymi typu wielkopolskiego są jeszcze ciężkie naramienniki owalne. ze stykającymi się końcami (tabL VI, 14), pewne typy sztyletów wzorowane na formach unietyckich i zapewne też grube otwarte bransolety (ryc. 16, 6), najczęściej facetowane, tzn. jakgdyby graniasto szlifowane. Umiano u nas odlewać przedmioty nie tylko w zwykłych formach jamowych, lecz znano też już w I okresie epoki brązowej technikę odlewu na wosk tracony, tzn. w formach glinianych lepionych naokoło woskowego modelu projektowanego przedmiotu. Po wytopieniu wosku przez rozgrzanie formv uzyskiwano próżnię, w którą wlewano płynny metal. Był też już znany soosób odlewania w formach skrzyniowych (muszlowatych), składanych z dwóch lub więcej części, a niektóre ozdoby odlewano dla zmniejszenia ich ciężaru i zaoszczędzania metalu naokoło rdzenia glinianego.

Kultury wczesnej epoki brązowej

W początkach epoki brązowej istniały na ziemiach Polski rozmaite nowe ludy, które powstały jako wynik skrzyżowania się sznurowców z innymi ludami, np. z ludem pucharów dzwonowatych i twórcami kultury amfor kulistych. W przeciwieństwie do stosunków panujących w neolicie,

71