religia a kultura4

10 RELIGIA A KULTURA

przeciwstawnych, lecz pojawiających się jednocześnie tendencji; homogenizacji kultury - poprzez rozprzestrzenianie się identycznych treści oraz heterogenizacji kultury - poprzez wyrażanie tych treści w sposób charakterystyczny dla lokalnych społeczności.

Czynnikiem heterogenizacji społeczności lokalnych są również procesy wielokulturowości, polegające na współistnieniu - w ramach tych społeczności - przedstawicieli dwóch lub więcej kultur. Ich współistnienie nie polega na byciu obok siebie, ale na pozostawaniu w związku, który może mieć charakter pokojowej współpracy, ale może też obfitować w przemoc i agresję.

Szczególnie użyteczne dla naszych celów jest, proponowane przez Jean Fleury (2001), rozumienie skutków wielokulturowości społeczeństwa dla tożsamości jednostki. Jej tożsamość to rezultat oddziaływania wszystkich grup kulturowych występujących w otoczeniu. Nadmienić należy, że charakter związku pomiędzy tymi grupami a jednostką nie ma decydującego znaczenia dla konfiguracji treści, z których buduje ona swoje poczucie identyczności. Powstaje ono nie tylko z elementów związanych z konkretnymi kręgami kulturowymi, ale również poprzez strefy kontaktu z treściami pochodzącymi z obszarów' i aktywności ponadkulturowych. Przez strefy kontaktu rozumiemy udział w aspektach współczesnego świata niezwiązanych z żadną konkretną kulturą, takich jak: rynek pracy, świat mediów czy rynki finansowe.

Wymienione procesy wpływają na poczucie identyczności zarówno jednostek, jak i grup społecznych (Arnett, 2002). Coraz częściej kształtuje się identyczność dwukułturowa - poczucie przynależności do społeczności lokalnej, połączone z poczuciem uczestnictwa w jakimś aspekcie społeczności globalnej. Jednocześnie wzrasta obecność poczucia niepewności, spowodowanego koniecznością ciągłego reinterpretowania swojego miejsca związanego z członkostwem w szeregu różnych „światów- kulturowych".

Każdy z naszkicowanych powyżej czynników dostarcza różnych możliwości, ale też tw-orzy inne bariery dla istnienia religii. Mówiąc metaforycznie, czynniki te powodują, Ze religia staje się coraz bardziej polifoniczna (Dupuis, 2003). Pojawiają się w niej coraz, to nowe tematy i współbrzmią z coraz bardziej zróżnicowanym kontekstem, w jakim jej wyznawcom przychodzi funkcjonować. Rola religii dla procesów budowy i utrzymywania poczucia identyczności jednostki jest znacznie ważniejsza i trudniejsza do wypełnienia, niż wtedy gdy identyczność ta nie była kwestionowana poprzez gwałtowne procesy globalizacji i wielokulturowości (Vinsonneau, 2002).

Szczególnie ważne dla rozwoju psychologii religii okazało się ostatnie dziesięciolecie. Przyniosło bardzo wiele ważnych wydarzeń, dotyczących zarówno samego przedmiotu analizy psychologicznej, czyli zjawiska religii, jak i czynników organizacyjno-formalnych, wpływających na rozwój uprawiania psychologii religii jako nauki.

Stale wzrasta rola religii jako czynnika współtworzącego nie tylko życie wewnętrzne człowieka, ale wywierającego poważny wpływ na przebieg wyda-rżeń międzynarodowych. Systematycznie wzrasta liczba osób, deklarujących, że przeżyły doświadczenie, które określają jako doświadczenie religijne. Wśród metod leczenia oraz sposobów promocji zdrowego stylu życia ważną rolę odgrywają strategie wywodzące się z różnych religii. W wielu krajach funkcjonują one równolegle do działań medycyny oficjalnej i swoim zasięgiem obejmują szerokie grupy społeczne.

Jednocześnie dramatycznie wzrasta ilość napięć wewnątrzspołccznych i międzynarodowych, które wśród swoich źródeł mają wyraźnie identyfikowalne fundamentalistyczne stanowisko religijne. Często zresztą trafniejsze wydaje się stwierdzenie, że w wielu wypadkach religię wykorzystuje się do uzasadnienia różnych postaci konfliktów, będących wynikiem nierówności między społecznościami w ramach jednego kraju czy też nierówności miedzy krajami (Applc-by, 2000).

Dalszym wskaźnikiem wzrostu obecności religii w życiu społecznym jest coraz częściej wyraźjiie wyrażane przez polityków i ludzi biznesu przekonanie, że znajomość oraz zrozumienie przekonań kulturowych i religijnych partnerów ma ogromne znaczenie dla powodzenia misji dyplomatycznej lub handlowej (Antes, 2002).

Wszystkie te problemy związane z obecnością religii w życiu pojedynczych ludzi i grup społecznych stanowią przedmiot zainteresowań zarówno osób rozpoczynających dopiero swój kontakt z psychologią religii, jak i psychologów religii, którzy zajmują się tą problematyką od w-iclu lat. Studenci religioznawstwa, ale też psychologii, socjologii, etnologii, filozofii i nauk politycznych, przychodzący na swój pierwszy kurs z psychologii religii, chcą znaleźć odpowiedź na pytanie, o ile ich wiedza o człowieku i jego funkcjonowaniu w społeczeństwie zostanie wzbogacona poprzez treści prezentowane przez tę dyscyplinę. Osoby uprawiające psychologię religii od wielu lat zadają sobie pytanie

0    miejsce swoich poszukiwań w kontekście zmieniającej się problematyki zjawisk zachodzących w życiu społecznym.

Do udzielenia odpowiedzi na te pytania nic wystarczy sama znajomość doktryn religijnych ani historii kształtowania się poszczególnych wyznań. Nie wystarczy również znajomość dorobku psychologii, opisującej uniwersalne prawidłowości rządzące ludzką psychiką i zachowaniem. Konieczne jest dostrzeżenie, jak treści doktryny religijnej i wydarzenia historyczne kształtowały w przeszłości i kształtują obecnie sposoby zachowania człowieka; zrozumienie, jak ludzkie potrzeby nadawały kształt przekonaniom religijnym. Konieczna jest wreszcie znajomość odmiennych funkcji, spełnianych przez religie w życiu wyznawców w różnych kręgach kulturowych. Kultura w tych poczynaniach staje się podstawową kategorią wyjaśniającą sposób doświadczania świata przez jednostkę

1    grupę. Zakres, stosowalność twierdzeń psychologicznych są ograniczone zakresem kultury, w której zostały one sformułowane, oraz kultury, z której wywodzą się osoby badane.

Zadanie to wymaga połączenia podejścia do religii właściwego dla warsztatu religioznawcy i psychologa oraz wskazania, dlaczego wiedza reprezentantów