skanuj0003 (421)

pojawienia się nowych tendencji i przemian w kulturze artystycznej 1 w ogóle wydaje się niezbędne dla zachowania zarówno poczucia ciągłej I żywotności sztuki, eliminującej możliwości formułowania jej^iniezrnien-1 nych praw, jak i istnienia pewnego- jejrśporządku i    utrwalonej

w społecznej świadomości i .nadal nią, kierującej. Jeśli na przykład bo* ■ wiem w akcie _;interpretacji. utworu .tak literackiego, jak i filmowegjB moment rodzajowej i gatunkowej klasyfikacji, również wówczas; gdyfl mamy do czynienia zjawiskiem mstruinefitacji rodzajowej czy ga4 tunkowej, jest swoistym kluczem interpretacyjnym, to znaczy to, iż ro-B dzaje są wykładnikiem funkcji dzieła czy grupy dzieł.|Czynnikiem or- I ganizującym strukturę rodzajów jest, bowiem przede wszystkim f, fjffyMffwieHzenia. Rodzaje można więc nazwać\n1aEura^

[niśforycżnymi, {określonymi przez cel i funkcję wypowiedzenia, bez I ^względu na to, czy~'knrnilnikat przekazywarty-jesljiy tWorzywie~]ę2yko^B Wvm 'ćż^Haudio wizualny m.HjW kształtowaniu się natomiast gatunków'!bd^ mian gatunkowych. kt.óre~i<ry.qtaliziija sie na podłożu zastanych struktur I rodzajowych w newnym.konkretnym czasie, pod wpływem określonyc^B '^^jinków społecznych i historycznych, ważną rolę pełnią fówhiez inn^B czynniki konstytutywne — np. przedmiot, ujęcie przedmiotu, śroęJjj^B wyrazowe. Mogą one zapoczątkować krystalizację określonego gatunk^B czy'bdmran3r, np.' przedmiot — film historyczny, ujęcie przedmiotu fabularny film eseistyczny, środki wyrazu — impresyjny film dokupi mentalny!^-*}

‘"“'W rarfuich określonych funkcją społeczną rodzajów występujące ga- I &tnkil'są wykładnikami; określonych postaw twórczych, .stanowisk filo-■ V;Żoficznych i predyspozycji artystycznych,. _wyprzedzających same poszu^B łkiwania tematyczne. |Za podstawowe .kryteria^gatunku) przyjmujem^B |^:za Bolesławem W.' Leyftćkim ¹:"™~

/ 1. sposób spojrzenia _i na ^rzepzyyjjstość,^ czyli tz.w^ postawę twóra^BI (realizm odtwórczy, realizm krytyczny, , trągiizm, komizm, symbolizmB ^deformacja itp.),

/C2^3dpowiednią konstrukcję (kompozycję) dzielą (w niej wyraża sl^B metodą relacji, artystycznej),

^J/fepeeyficzne. dla danej postawy i dlą’: ^hęjr’:|^isixt(k6ji środklB wyrazowe (metody).

Przy podziale na gatunki stosunkowo nfęwielką rolę odgrywa na*fl jftomiast temat.*^<fCryterium tematy,. pojawia, się wówczas, gdy w rama^^B gatunku zaczynamy wyróżniać odmiany gatunkowe j(iap. filrn historyc^^H czy film psychologiczny). Wówczas temat lub, ostrożniej,, pewna kattfl goria tematów określa świat przedstawiony utworu i ma wpływ na j|H go ukształtowanie artystyczne. O tym, iż często dany przedmiot gen^B logiczny trudno nam jednoznacznie ?ali,czyć do określonego rodzaju czjfl

gatunku, mówiliśmy Juk weMŚnirJ, wprowadzając pojęcie „instrumcntacjl gatunkowej” i przypominająo określenia „nieczystości gatunkowej” bądź „gatunków mieszanych". Jeszcze raz więc w tym miejscu pod-Hjfeślamy, iż uznając historyczny charakter tak rodzajów literackich, I Jak iip^owyóMzwiązany zarówno z tradycją, jak i stalą funkcją spo-łcczną, JalmoM^ieh' odmiany traktoWaó hależy jako ciągle żywy, roz-wijający się i przeobrażający    ■ Dzieła sztuki, pojawiając się

W^Reślonym kontekściet M^®fyc£h.ym', posiadają’ s^ęicechy konwencjo-nalne, zpiąfearre ze stylem 'epoki cz-y p-rądtlf ■&łe' także konwencjami giBiikowymi i'układami kompozycyjnymi.'Jednocześnie jednak dzieła ^^^Bpmionuje dążenie do oryginalndśći, będąće' motórerf? rozwoju sztu-ldMfenold Hauser każe traktować każde dzieło, ka'żdą'-część dzieła jako: ^^Hęleśnienie rezultatów kcmfkkM^między oryginalnością '-ef' konwencją, ^Będzy tym, co nowe i' tym, ęo, tradydyji#^⁵?^

Ij f W procesie historycznolitórśićislin gefoblógi#’ odnotowuje bardzo Hiwwytae zmiany w zakresie ilóści^aktualnydh w danej epoce gatunków Bodmian, a także wewnętrzne- przemiany ramach jednego-gatunku.

^•starczy wspomnieć; choćby wyłącznie proces‘-rozwój owy powieści, Htórą, ukształtowała się' w XVH'i XVIII *wieku ńa bazie średniowieczne-gi^Kmansu ryoerskiegó •. i%-.jglfeienh8|tPś?%ublicjnS^Źi^ii dojrzałość ■iwą jpyskała w okresie wielkiego powieściopi^afstwa' realistycznego wieku XlX, a W XX wchłonęła ’w^śiebidⁱ tak jwieie nowych elementów, ^^HfedzijpWśród wielk krytyków wątpliwości dfeflo swej klasycznej przy-^Łleżności •gatu.hków^J^tpi^lńiK)'^^ -"Biaw^fr    choć nieprecyzyj-

py termin , .antypó^eśei”. :^;#odól&e tendencje obserwńjemy' we współ-czesnym kinię;«:|eś^^^    fabularny filii, skonstruowany Według'

rrguł kMSycznyćh, wzorowanych na dramatycznej- konstrukcji powieści, ^■mami, w których narracja, układy kompozycj^aĄ jak i środki sty-^■łtyczne decydują o zupełnie nowym modelu- (Obywatel Ranę Orsona Wellesa, Hirpshima moja miłość Alaine RęshlSsfi, Jak daleko stąd, jak hlłsko Tadeusza Konwickiego).

■Na jjeręnie^literatiify, jej _ wielowiekowej tradycji, odnotowuje się ^■ttjEóbumierania gatunków (epos, powieść poetycka)-,-w krótkiej historii filmowej frudno“jeś!zćze mówić o podobnym zjawisku, fchoć niewątpliwie- żywotność pewnych gatunków (np. burleska filmowa) ma swe okreśy jiiększej lub mniejszej aktywności. Termin opowieść produkcyjna", Czy jeszcze bardziej emocjonalnie zabarwiony „produkcyjniak^, uży-■Winy w stóśuńku do filmu, związany jest z określonyim okresem twór-■tośd i i rzadko stosowany wobec utworów podejmujących, problematykę ^■odukcyjną współcześni e!s Przykładem pojawiania się nowych gatunków ^■oże byćjfnatomiast zarówno na terenie literatury, jak i [filmu, typ ^■wce-itetioń.1 Rozwój filmu fantastyczno-naukowego, \ tak jak i po-

Arnold HauiOT! ł'7/,rł#rnf/O Malnrlł tigkuhi, PIW 1870, s. 364.

1

Wprowadzenie do wiedzy o filmie. Ossolineum 1004, w. 177,