ScannedImage 10

to na znaczeniu, kiedy pojawiają się różnice pomiędzy świeckim a kościelnym systemem wartości, co przecież istotnie miało miejsce w naszej przeszłości. Kościół rezygnuje wtedy de facto z prób urzeczywistniania swoich wartości, na przykład w sferze etyki seksualnej, pacyfizmu itd. Powstają więc teologie, pozwalające znośnym uczynić powstały rozdźwięk, przynajmniej intelektualnie.

Odpowiadają temu mało rygorystyczne kryteria członkowstwa. Praktycznie każdy może zostać członkiem, i nim pozostać. Chrzest dzieci jest zatem logicznym następstwem tej tendencji, albowiem otwiera długi czas przygotowania — katechumenat, powszechny w pierwotnym Kościele i stanowiący funkcjonalny odpowiednik okresu poprzedzającego inicjację. W łączności z tym ukształtowano odpowiednio kryteria wykluczenia. Z prawnego punktu widzenia Kościoła nie można było opuścić (character indelebilis chrztu), niemniej możliwe było wykluczenie z uczestnictwa w sakramentach zbawczych — ekskomunika, której konsekwencje sięgały także obywatelskiej egzystencji zainteresowanego¹. Także Kościołom luterańskim nieobce były pewne środki religijnego wychowania, stosowano je jednak, podobnie jak w katolicyzmie, raczej powściągliwie i łagodnie.

Najistotniejsza jest jednak kwestia kryteriów, według których określa się, kto powinien zajmować pozycje przewodnie w organizacji. Jak należy sądzić, typowe dla organizacji religijnych powinno być rezerwowanie tych pozycji dla szczególnie kwalifikowanych osób, jednostek wyróżniających się nadzwyczajnymi przymiotami (ascezą, pobożnością, działaniem cudów itd.). Cechą bardzo wczesnej fazy tworzenia się Kościoła było, że już w czasie powstawania nowotestamentowych tekstów zaznaczył się kierunek zmierzający do zbiurokratyzowania organizacji w ten sposób, że urząd biskupa przewartościowano kosztem jego wcześniej charyzmatycznego charakteru. W pierwotnym Kościele konflikt Kościół — sekta, który wywołał różne fale schizm (montaniści, donatyści) rozpalał się często wokół problemów: co dzieje się z ochrzczonymi, kiedy popadną oni w oczywiste grzechy (zerwanie małżeństwa, idolatria)? Czy niegodny może prawomocnie udzielać sakramentów?

Wiadomo, że Kościół powszechny kwestie te rozwiązywał biurokratycznie: po okazaniu skruchy nawet oczywisty grzesznik może zostać dopuszczony z powrotem do wszystkich sakramentów. Sakrament jest ważny, kiedy kapłan sprawował swój urząd prawomocnie, niezależnie od tego, czy osobiście był tego godny. Kompetencja i biurokratyczna poprawność są cechami kościelnej administracji².

W przeciwieństwie do tego sekta rozwiązuje powyższe problemy, z którymi, rzecz jasna, i ona musi się uporać, w zupełnie inny sposób. Pomimo intensywnej nierzadko aktywności misyjnej sekta nie dąży do osiągnięcia uniwersalnego charakteru. Nie każdy może być jej członkiem, wstęp mają raczej tylko kwalifikowani, przy czym kwalifikacja ta jest najczęściej natury religijnej lub moralnej. Przed chrztem zwykle oczekuje się deklaracji osobistego nawrócenia.

Stosunek sekty do dominującej kultury określony być może przez różne postawy, wszystkie jednak zasadniczo wykluczają gotowość kompromisu. Ponieważ sekta absolutyzuje własny system wartości, przeto może ona manifestować dezaprobatę dla świata, wyrażającą się poprzez rezygnację, obojętność lub postawę wojującą. Te różne możliwości ściśle zależą od systemu wierzeniowego (teologii) sekty. Jeśli sekta postrzega siebie jako małą trzódkę wybrańców, mających ujść nieodwracalnemu apokaliptycznemu przeznaczeniu, to przeważać tam będzie postawa rezygnacji względnie obojętności. Jeśli jednak uważa, że jej zadaniem jest możliwie wiele zdziałać przed katastrofą, to pojawią się w niej postawy wojujące. Niezależnie od tego sekta musi utrzymywać wysokie standardy w zakresie kryteriów członkowstwa. Oznacza to rygorystyczną dyscyplinę wewnętrzną, w której przewidziana jest również możliwość wykluczenia ze wspólnoty. Interpretacja surowego traktowania przez sektę swoich odstępców jako efektu władczych ambicji ich przywódców jest całkowicie chybiona. Mechanizmy te są warunkami przetrwania sekty, jeśli nie chce ona podążyć drogą Kościoła. W sekcie panować musi, przynajmniej deklaratywnie pożądany, porządek nie biurokratyczny, lecz taki, który w kontekście systemu wierzeniowego daje się interpretować jako kongenialny. Oznacza to, że urzędy powinny być rozdzielane według kryterium kwalifikacji. To, że w rzeczywistości często występują tutaj trudności i potrzebne są kompromisy, jest zrozumiałe samo przez się.

167

1

E. Vodola, Excommunication in the Middle Ages, 1986.

2

Por. Y. Spiegel, Kirche ais biirokratische Organisation, 1969.