religia a kultura1

104 RELIGIA A KULTURA

zaproponował potraktowanie relijgii jako szczególnej formj^ adaptacji (na poszczególnych etapach rozwoju) człowieka do otaczającego świata. Zgodnie z jego koncepcją, każda instytucja społeczna, czy to" 5ę3zTe"naulcar*czy sztuka, czy wreszcie religia, mają ułatwić człowiekowi przystosowanie do jśydata^ w którym przychodzi, mu funkcjonować. Podkreśla on, że religijność jnożna wywieść od dążeń poznąwczyęh.^Dążenia te wyłaniają.się ha poszc^ęgśioychr stadiach rozwoju człowieka. Śą to:, drenie do poczucia stałości otaczającego^ świata, dążenie do tworzenia wyobrażeń, dążenie do. poznawania relacji mjgdzy obiektami otaczającego świata, oraz dążenie- do* zrozumienia, .swega.oloczenfa' i siebie. Każde z.tych. dążeń p_jąja.wia.^jg..na określonym okresie rozwojowym, jego trwanie jednak nie ogranicza się do ram tego okresu, a obejmuje także^dal-sze życie jednostki.

Koncepcja Elkinda nawiązuje do teorii stadialnego rozwoju psychiki, skonstruowanej przez psychologa szwajcarskiego, Jeana Piageta. Eikind wyróżnił następujące po sobie, w stałej kolejności, stadia rozwoju religijnego, sprzężone z rozwojem intelektualnym. Omówimy je teraz pokrótce.

Okres niemowlęcy.trwa do.końca.3_fjoku. życia dziecka. Charakteryzuje się dążeniem do uzyskania poczucia trwałości otaczającego świata^ Wiąże się to z dwoma czynnikami: Wykształceniem przez dziecko, w toku rozwoju, poczucia stałości istnienia przedmiotów i osób. z otoczenia, również wówczas gdy nie znajdują się one bezpośrednio w polu jego widzenia; po drugie, ze spotkaniem się ze zjawiskiem śmierci jako zjawiskiem przemijan[aJ.QdcliQdzenia osób najbliższych. Spotkanie ze śmiercią wywołuje głęboki stres, w którym pewną pomoc przynosi rozwiązanie proponowane przez religię. Tym rozwiązaniem jest pojęcie Boga jako istoty nieograniczonej w swym trwaniu czasem ani przestrzenią, zapewniającej przedłużenie ludzkiego życia, pozwalającej .na^dąlszą-nhe^ ność^jcJiociaż w inny niż dotychczas sposób, tych, którzy zmarli, a przez to znaleźli się poza zasięgiem bezpośredniego kontaktu z dzieckiem.

W okresie przedszkolnym-pojąwia^sję nowe^dąż.ęiuu..poznawcze T.d&twp-rzenia wyotoże^rzedmi^^^śwm^^iag^ąiącego^ Najważniejszym czynnikiem w kształtowaniu wyobrażeń dziecka jest opanowanie przez nie języka. Dzięki słowu dziecko jest w stanie wykroczyć poza'przedstawienia rzeczy obec-nych „tu i teraz”. Dziecko potrafi nazywać rzeczy mezależnje^p^jego^^zy są. one_obecne w jego bezpośrednim"ofóćżehiu. Wyobrażenie Boga kształtuje się w tym okresie^Tprawązdolności dziecka do posługiwania sję symbolami. Sa one przekazywanemu przez osoby,dorosłe, opierające się na^treściach zawartych w księgach świętych poszczeg_óh}ych_rejijiL_

Dla okresu^-szkolnegó~hafbardziei charakterystyczne jest dążenie dfl_pozna.--. wąnia relacji i wzajemnych odniesień miedzy przedmiotami otaczającego świata. Tempo rozwoju intelektualnego w tym okresie jest niższe w porównaniu do dwóch okresów poprzednich, natomiast występuje znacznie większy .przyrosty więdzy..formalriej_>.Po raz pierwszy dziecko jest poddane planowemu nauczaniu, w' trakcie którego ma opanować określony zasób informacji. Na początku tego okresu, tj. mtędzyj5. a Trokiem życia, pojawia się u dziecka zdolność-logieznei dedukcjj. Pochodną tej zdolności jest dążenie dziecka do_ rozumowego jyste-matyzowania relacji między so_bą_ą nowo poznąnymi aspęktąmi ptączającego'

$wiata^oi-az' relacjFmięifzy "różnymi przedmiotami w tym świecie. Pragnąc poznać prawa Fiądz^e^funkcjohowaniem świata, zadaje ono^szereg pytań, które dotycżą poszczególnych rzeczy i sposobów ich funkcjonowania. Następuje poszerzenie u dzieci wyobrażeń czasu i przestrzeni, po raz pierwszy są one w stanie zrozumieć czas historyczny, przeszłość zróżnicowaną na przeszłość bliższą i bardziej odległą. Jeśli dziecko będące w tym wieku zaakceptowało już pojęcie Boga, to naturalnykojeją.rzeczy.przechodzi_do_ określenia.relacji.między„SQbą_ ąBogiem oraz do nawiązania z_njm kontaktu. Religia oferuje_formj[ tegoJcon-taktu - kult religijny. Poprzez uczestnictwo w kulcie religijnym dziecko określa stosunek między sobą a Bogiem w sposób bardzo bezpośredni i osobisty. Nie oznacza to, że przyjęcie kultu w formie zinstytucjonalizowanej, jako uczestnictwa w rytuale trwającym w określonym czasie i konkretnym miejscu, jest jedynym sposobem zrealizowania tego dążenia, równie dobrze może być ono zrealizowane w formie indywidualnej modlitwy czy rytuału świątecznego poza miejscem kultu. Niemniej nawet wówczas jest to(oferówafiy jedndstće przez Tellgię"\ sposófr^pokójeriia ważnej potrzeby?

^W_okresie dojrzewania naczelnym dążeniem jednostki jest pragnienie zro-otoczenia i    Dążenie to wykształca się na bazie

procesu dojrzewania i nabywania nowych doświadczeń. Pojawia się u dziecka zdolność do introspekcji, czyli przyglądania się jak gdyby z zewnątrz własnym przeżyciom, problemom i analizowaniu ich. Występująca po raz pierwszy w tym okresie zdolność myślenia w kategoriach nadrzędnych prowadzi nie tyJko...dQ~ określania relacjijniędzy sobą a światem i między przedmiotami w tym świecie, ale.również^chęci rozumowego uzasadnienia tej relacji. To dążenie,,podobnie jak omówione poprzednio_! towarzyszy człowiekowi przez całe późniejsze życie.

Tak Mębl młody^złowieky-który. wcześniej zaakceptował .pojęcie^ Boga, jLęgo przedstawienje ^warte w^    tekstach i wreszcie formę_ relacji między

sobą^a BogiejnpfęrQ.wąnąprzez Kościół w formie kultu’ w śytuacji pojawienia się kolejnego dążenia tj. dążenia do zrozumienia, znowu może znaleźć w refigii sposób jegojzasppJcojęma...Każda religia zawiera bowiem cały zespól mitów, legend oraz apokryfów, które są środkiem mającym pomóc w zrozumieniu Boga w różnych jego aspektach.

Znacznie mniej badań poświęcono przemianom religijności w późniejszych latach ludzkiego życia. Uzyskane wyniki sygnalizują spadek częstości praktyk religijnych i stopnia wiary w dogmaty religijne mięcfźy f8TO(Tirowiem życia. Natomiast poczynając od 35. roku życia~ badani ńre tylko częściej uczestniczyli wj>raktykach religijnych, ale również częściej deklarował^ akceptację dogi^aF tów religijnych, szczególnie zaś wiary w życIe^rpozagrobowe (wiara ta nasilała się pólikonczeniu 60: roku życia). Równieź poczynając od 6Ó7roku życia zmieniała się częstotliwość realizacji poszczególnycK^r^lyk^re]]gijnycl\ zacinały dominówIp^teFspośród praktyk, które mogły być realizowane bez opuszczania mieszkania; "