skanuj0008 (318)

WALORY KULTUROWE OBSZARÓW WIEJSKICH W POLSCE 127

cji szachulcowej¹, podobnie na Żuławach, z tym, że domy na Żuławach mają charakterystyczne podcienia. Chaty łemkowskie i bojkowskie wyróżniało to, że pod jednym dachem znajdowała się część mieszkalna i gospodarcza. Chaty góralskie najczęściej wyróżnia konstrukcja zrębowa. Na Podhalu - nawiązując do S. Witkiewicza - mówi się o tzw. stylu zakopiańskim.

Swój odrębny styl architektoniczny - nazwany przez K. I. Gałczyńskiego Jwidermajer” - mają też domy w okolicach Otwocka (Piotrowski, Idziak 2001).

Należy jednak pamiętać, że oprócz architektury turystów interesują różne ciekawostki związane ze zdobieniem domów i wystrojem wnętrz. Na przykład w Zalipiu (koło Tarnowa) turyści zachwycają się wspaniałymi malowidłami pokrywającymi ściany domów (Piotrowski, Idziak 2001). Bogato zdobione są też chaty kurpiowskie, a zwłaszcza ściany szczytowe, będące ścianami reprezentacyjnymi². Belki szczytowe były ozdobnie wycinane, karbowane lub żłobione. Natomiast nad oknami były umieszczane tzw. koruny, posiadające różne formy (Mokras 2002). Z kolei we wsiach łowickich dom pomalowany na niebiesko oznaczał kiedyś, iż mieszka w nim panna na wydaniu (Piotrowski, Idziak 2001).

Muzea lub izby regionalne są zlokalizowane zaledwie w 7% gmin wiejskich. Najbardziej atrakcyjne pod tym względem są Nowosądecczyzna, Kielecczyzna oraz Ziemia Krośnieńska (EUROREG 1995). Twórcami muzeów regionalnych byli często społecznicy, działacze PTTK oraz różnego rodzaju stowarzyszenia regionalne, np. regionalne towarzystwa kultury czy towarzystwa przyjaciół i miłośników miast i gmin. Część muzeów ma swoją siedzibę w zabytkowych dworach i pałacach. Różnego rodzaju są też zbiory muzealne (EUROREG 1995; Piorowski, Idziak 2001):

•    muzea poświęcone znanym osobom (pisarzom, malarzom, uczonym, politykom), często są usytuowane:

i w ich rodzinnych domach (np. Ogródek koło Ełku - poeta Michał Kajka, Wola Okrzejska koło Siedlec - Henryk Sienkiewicz, Wierzchosławice - Wincenty Witos, Żelazowa Wola - Fryderyk Chopin), i w obiektach, z którymi związał się czas ich pracy (np. Żarnowiec - Maria Konopnicka, leśniczówka Pranie - Konstanty I. Gałczyński, Oblęgorek - Henryk Sienkiewicz),

•    muzea i kolekcje osób prywatnych (np. Petrykozy koło Mszczonowa - kolekcje Wojciecha Siemiona, skansen w Owczarach koło Kętrzyna, Młynary koło Elbląga, Suraż koło Łap),

1

   Od ich kraciastych elewacji, okolice Słupska, gdzie przetrwały całe zespoły tego typu zabudowań, nazwano Krainą w Kratę (np. wieś Swołowo).

2

   Domy na Kurpiach zawsze były stawiane ścianą szczytową do drogi.