s8(2)

KONSTRUKTYWIZM

zakwestionowania starych koncepcji na temat użycia siły i wprowadzenia nowych idei. Ich wpływ na idee odbywa się na cztery sposoby.

Po pierwsze, niewystarczające dla wyzwań zdolności materialne powodują. że elity dostrzegają kryzys narodowej polityki obrony i są bardziej otwarte na uczenie się. Przełomem w myśleniu elit była wojna w Bośni, która wywołała kryzys tożsamości Europejczyków i przewartościowania w zakresie dopuszczalności użycia siły.

Po drugie, wzrostowi zdolności militarnych Stanów Zjednoczonych nic towarzyszyły odpowiednie nakłady na obronę w państwach europejskich, co sprzyjało tarciom. Rosnąca asymetria w rozkładzie zdolności materialnych zwiększyła napięcia między sojusznikami i otworzyła możliwość podważenia istniejących porozumień i ustalenia nowych ram współpracy. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony powstała w odpowiedzi na przesuniecie zainteresowania w Stanach Zjednoczonych w kierunku regionu Pacyfiku.

Po trzecie, zmieniające się warunki gospodarcze, szczupłość środków i zmiany w wydatkach wewnętrznych państw przyczyniają się do zakwestionowania istniejących poglądów na temat obrony. Instytucje ponadnarodowe umożliwiają osiągnięcie oszczędności w wyniku ściślejszej współpracy. Europejska Agencja Bezpieczeństwa ma się przyczyniać do lepszego wykorzystywania środków dzięki koordynowaniu zakupów zbrojeniowych na rynku europejskim. Jednak wydatki na obronę są funkcją postrzegania zagrożenia i zależą od sytuacji ekonomicznej państwa oraz preferencji społecznych, które ujawniają się w postulatach umocnienia służby zdrowia i opieki społecznej. Armia z poboru generuje większe koszty, nie zapewniając wysokiej jakości sil zbrojnych. Od połowy lat dziewięćdziesiątych dwanaście państw europejskich, m.in. Francja, Wiochy, Polska i Szwecja, zniosło lub zawiesiło pobór, a Niemcy skróciły służbę wojskową do sześciu miesięcy, przy czym w 200$ r. było nią objętych jedynie 15% mężczyzn w wieku poborowym.

Po czwarte, relatywny wzrost zdolności wojskowych przyczynia się do osłabienia poczucia zagrożenia i stabilizuje je na niskim poziomie. Zakończenie zimnej wojny i rozpad Związku Radzieckiego umożliwiły stopniowe odchodzenie od obrony terytorialnej na rzecz tworzenia zdolności do działań ekspedycyjnych. Postrzeganie zagrożenia zależy od historii wzajemnych relacji i kultury strategicznej. Zagrożenie zc strony Rosji jest inaczej widziane w państwach bałtyckich i Polsce, a inaczej w Niemczech czy Francji¹.

Bezpieczeństwo ontologiczne

Badacze konstraktywistyczni rozwinęli koncepcję bezpieczeństwa ontolo-giczncgo, która dotyczy subiektywnego poczucia, kim się jest. Bezpieczeństwo ontologiczne jest warunkiem podmiotowości, odrębnej tożsamości i posiadania samoświadomości, i jako takie tworzy byt człowieka i zapewnia jego kontynuację. Samoświadomość nie jest dana ludziom a priori, lecz tworzona i podtrzymywana przez, działania refleksyjne. Być ontologicz-nie bezpiecznym, oznacza znać odpowiedzi na fundamentalne pytania egzystencjalne⁴*.

Bezpieczeństwo fizyczne żolnierz.a podczas wojny odnosi się do zagrożenia jego ciała fizycznego, czyli do możliwości bycia zabitym przez wroga. Bezpieczeństwo ontologiczne zaś dotyczy poczucia sensu działania i roli w społeczeństwie, wpływa na zdolność do racjonalnego działania. Żołnierz czuje się bezpieczny, jeżeli rozumie i akceptuje dla kogo i po co walczy. Tożsamość składa się więc z dwóch komponentów: cechy przyrodzonej i tożsamości społecznej, zdeterminowanej przez kulturę i wartości, która określa relacje z innymi. Niebezpieczeństwo ontologiczne jest wynikiem ataku na tożsamość^{2 3 4 5 6}.

Koncepcję bezpieczeństwa ontologicznego przeniosła do nauki o bezpieczeństwie Jennifcr Mitzen, która twierdzi, zc nic tylko jednostki ludzkie, lecz także państwa dążą do bezpieczeństwa ontologicznego. Bezpieczeństwo fizyczne państwa dotyczy suwerenności, a bezpieczeństwo mitologiczne odnosi się do tożsamości. Państwa poszukują bezpieczeństwa ontologicznego za pomocą stabilizowania własnej tożsamości i rutynizo-wania relacji z innymi państwami.

Wspólnota polityczna musi być w stanic opowiedzieć spójną historię o tym, skąd pochodzi i dokąd zmierza. Bezpieczeństwo ontologiczne jest niezbędne, żeby państwa mogły zrealizować swoją podmiotowość, która wymaga stabilnego środowiska kognitywnego i powtarzalnych, zrutynizo-wanych działań. Jeżeli nic jest w stanie tego zrobić, doświadcza upokorzenia. Państwa są egoistyczne, ale ten egoizm jest zbudowany na gruncie potrzeby tożsamości, a nic w wyniku oddziaływania struktur materialnych.

Jcf Huysmans zdefiniował bezpieczeństwo fizyczne jako bezpieczeństwo codzienne, dotyczące odroczenia w czasie śmierci przez, przeciwstawianie

1

Mejtr, Striclmann, 20! I. s 72-77.

2

Anthony Gkklens. Modtrnlty and Seifidotliy: Self andScciety in ihe !a:c Modem A$e, Cam-

3

lxi<lgc: 1’olity Press 1991, s. 47; Anthony Głddcns, KonuSwencje nowociannrki. tłum. Rwa Kirkot.

4

Kraków. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 200$, s. 65-66.

5

° Noa Epsiciu, lixphining the War w Tirrorism /nurt an Ortologkai-SecuJily PirspettiK, „MIT

6

Internationa! Rcview", Spring 2007, s. 14. hnp^'cb.mit.cdu/rmiir/2007/spring/pctspectrte.pdf.