Historycznie, anestetyki wziewne zadecydowały o szybkim rozwoju i postępie anestezjologii.
Eter dwuetylowy obok podtlenku azotu, należy do najstarszych środków znieczulenia ogólnego.
Jest bezbarwną cieczą, szybko parującą w temperaturze pokojowej. Pary zmieszane z powietrzem bądź tlenem tworzą, mieszaninę wybuchową. Eter etylowy posiada silne działanie przeciwbólowe i zwiotczające mięśnie poprzecznie prążkowane. Anestezja eterem nie wymaga zazwyczaj dodatkowego zwiotczania mięśni. Utrzymanie anestezji na wystarczającym poziomie wymaga stosowania wysokich stężeń par eteru w powietrzu wdychanym. Okres indukcji wziewnej przy jego zastosowaniu jest długi i cechuje się silnie zaznaczonym okresem pobudzenia.
W stężeniach anestetycznych nie ma wyraźnego działania toksycznego na narządy miąższowe, choć wywołuje depresję mięśnia sercowego. Charakterystyczny dla znieczulenia eterem spadek diurezy spowodowany jest silnym obkurczeniem naczyń nerkowych.
Pary eteru działają, silnie drażniąco na śluzówkę dróg oddechowych co powoduje nadmierne wydzielanie śluzu w oskrzelach, a także nadmierne wydzielanie śliny. Eter jest wydalany przez płuca w 90% w stanie niezmienionym. Z użytku wyeliminowały go palność i wybuchowość, co w przeszłości było przyczyną wielu tragicznych wypadków.
W oparciu o przebieg znieczulenia eterem Guedell wprowadził klasyczny podział znieczulenia wziewnego na 4 okresy:
okres zniesienia bólu (stadium analgesiae), przy zachowanej przez chorego świadomości. Okres ten przechodzi w okres pobudzenia, z chwilą utraty świadomości;
- okres pobudzenia (stadium excitationis), w którym pod wpływem anestetyków następuje pobudzenie psychiczne i ruchowe. Czas trwania i nasilenie pobudzenia są zależne od rodzaju anestetyku i skuteczności premedykacji;
okres znieczulenia chirurgicznego (stadium anaesthesiae chirurgicum), jest podzielony na 4 stopnie, w których kryterium podziału stanowią: szerokość źrenic, ruchy gałek ocznych, obecność odruchów oraz charakterystyka oddychania.
I stopień - źrenice ze zwykłą reakcją na światło, ruchy gałek ocznych żywe, oddech miarowy, tor oddychania piersiowo-brzuszny.
II stopień - źrenice nieco zwężone, gałki oczne ustalone, oddech spłycony, zwolniony.
III stopień - znaczne zwężenie źrenic. Oddech płytki i wyraźnie zwolniony. Zwiotczenie mięśni brzucha przy zachowanej czynności przepony i mięśni międzyżebrowych.
IV stopień - źrenice znacznie rozszerzone, słabo reagujące na światło. Porażenie mięśni międzyżebrowych przy zachowanej czynności przepony znacznie upośledza wentylacje (szybki wdech, przedłużony wydech). Gałki oczne ustalone, powieki otwarte. Jest to najgłębsza faza znieczulenia chirurgicznego.
- okres porażenia oddychania (stadium asphyxiae), jest następstwem dalszego pogłębiania znieczulenia. Następuje upośledzenie czynności ośrodka oddechowego z powodu toksycznego działania anestetyku. Porażenie oddychania poprzedza hipoksemiczne zatrzymanie krążenia.
Opisany podział znieczulenia dotyczy w zasadzie eteru etylowego i nie może być stosowany bez modyfikacji do oceny znieczulenia innym anestetykiem, bądź znieczulenia złożonego.
Podtlenek azotu (N20, gaz rozweselający) jest bezbarwnym i bezwonnym gazem, słabo rozpuszczalnym w wodzie. Jest jedynym gazem anestetycznym pochodzenia nieorganicznego. Do cełów anestezjologicznych przechowywany jest w stalowych butlach w stanie ciekłym pod ciśnieniem 50 atm. w
Jakkolwiek jest on gazem niepalnym, podtrzymuje palenie, gdyż w wysokiej temperaturze ulega rozkładowi do azotu i tłenu.
Podtlenek azotu jest dobrym analgetykiem i słabym anestetykiem. Podawany w anestezji w mieszaninie z tlenem w stosunku 2:1 powoduje sen i niepamięć. Działanie ogólnoustrojowe różni się zasadniczo od innych anestetyków. Wpływa słabo depresyjnie na układ krążenia nie powodując spadku ciśnienia tętniczego krwi. Nie ma praktycznie żadnego działania na układ wegetatywny.
Podtlenek azotu jest zazwyczaj używany do znieczulenia złożonego, w celu podtrzymania snu podstawowego. Znieczulenie nim jest dla chorego bezpieczne, pod warunkiem dostarczania dostatecznego stężenia tlenu (tj. co najmniej 30%).