scs34

b. Stopniowanie przymiotników

1) Stopień wyższy (comparativus) przymiotników móg! być tworzony w sposób dwojaki. Według pierwszego sposobu do tematu przymiotnika w N sg. dochodził sufiks r.m. -ii (-ijb, -bjb) < -jbjb, r.n. —je' i r.ż. -di < -jdi. W G sg. ni, i n. była forma zakończona na -bfa, a w G sg. f. — na Jeśli temat kończył się na spółgłoskę tylnojęzykową, to musiała zajść palatalizacja 1, por. compar. do dragb, -a, -o 'drogi’: m. drazii {draźijb), n. draże, f. draż bfi] G sg. m., n. draż da, G sg. f. draźdę itp. Przymiotniki z sufiksami -okb, -7,kb, -bkb tworzą compar. od tematu skróconego o dany sufiks, np. od Uroi a, compar. brzmi: m. Wiju {fi iii), n. fire, f, findi.

Według drugiego sposobu temat przymiotnika przybiera w N sg. rn. suf. -dji,, n. —suf. -eje, fcm. — suf. -djbfi. G sg. rn. i n. kończy się na -djbfa, a G sg. f. — na -djbfę, por. compar. od starh, -a, -o: N sg. m. stardjb (pisane stardi), N sg. n. stare je, N sg. f. starty di (pisane slardi.fi)-, (i sg. m. i n. star Ujdą (s tar dif a), G sg, f. stardj-dą {stareifę) itp. Przymiotniki, których temat kończy się na h, g, y, podlegają pala-talizacji I, przy czym snfiksnlnc -f- po d, z, f przechodzi w -a- (zob. podobną zmianę w czasownikach § 10, I), 'I), np. ml mi,nogi, -a, -o mamy formy compar.: m. 1/11,110-iitji, (nibtioziii), n. iinnożaje, I. nnouiżajbli (iinttożiidi) itp.

Pewna grupa przymiotników tworzy stopień wyższy od innego tematu niż ten, który zawiera stopień równy (positivus), por.: dolin,, -o, -a — compar. ludiji, {Indii), luce, ludbfi 'lepszy’ i uńiji, {miii), tnie, uńbfi 'ts.’; zi,h, -o, -a —compar. gorijb {goni), gnie, gnibfi 'gorszy’; vclikb, velijb (velii) — compar. boltjb {bolii), bole, boi'bfi 'większy' i vejtijh (vęftii), vęfte, zięftbfi 'ts.’; mah, -o, -a—compar. nibiiij), {mbitii), nibiie, mbńdi 'mniejszy’.

Należy dodać, żc przymiotniki oznaczające przynależność (dzierżawcze), pochodzenie, materiał (materiałowe) itp. nic tworzą stopnia wyższego, por. isusovt, otbrevb, zvdriiib, zidovbski>, ncbcshsh,, zeldztib, zlatb itp.

Odmiana niezłożona przymiotników stopnia wyższego w r.m. i n. odpowiada odmianie rzeczowników deki. I typu miękkiego (zob. § 36, c) z wyjątkiem formy N pl. m. na -e według deki. V. Odmiana w r.ż. jest całkowicie zgodna z odmianą rzeczowników deki. III typu miękkiego (zob. jw.). Końcówki przypadkowe w deklinacji przymiotników dochodziły do tematu miękkiego zakończonego na -bf- lub -djd-, z wyjątkiem N sg. m. i n. Końcowe -i- w temacie powstało z -y- w położeniu przed samogłoską szeregu przedniego lub przed j z tematów -/o- (palatalizacja I), nadmienić można, że ps. przyrostki -by-, -diby- pochodzą z wczps. i pie. -ls-, -ejfs-(o zmianie s w y po i, u, r, h zob. § 32, b, 4).

Odmiana złożona (zaimkowa) comparatiwu podlega tym samym zasadom co odmiana przymiotników w stopniu równym, tzn. do form odmiany rzeczownikowej z wyjątkiem N-A-Y sg. m. dodawane były formy zaimka anaforycznego. W poszczególnych przypadkach stopnia wyższego, podobnie jak w stopniu równym, zachodziły zmiany morfologiczne i fonetyczne tego samego typu (wyrównania,

’ Przyrostek -ii {-ijb, -bjb), -je należy odróżniać od zaimka anaforycznego -ji, -jb, -je, chociaż często 'v tekstach zachodzi podobieństwo fonetyczne i graficzne tych form.

skrócenia, asymilacja, czownikową)', N sg. n. di i drazbtago, G sg. f.

2) Stopie ń n a dobnie jak w wielu jęz na{(- do form compar f. najdrazbH, najstarSjbii W funkcji superl. u upowszechniającego vk\ [ud bfi obok lułiii vi,sfyi ludfe vs'cch itp.

Supcrlatywnc nasi dodany do stopnia ró prćmędn, itp., por. poi sywnym.

kontrakcja), por.: N sg. m. drazijb (identyczny z formą rzc-azeje, Nsg, f. draźbfija\ G sg. m. i w. draźbfajegoobokdraźhłaagn aźdejrj ^ drażhfęjeję itd. (zob. § 36, c). j w y ż js z y (supcrlativus) tworzony był w języku scs., po-ykach słowiańskich, przez dodanie prefiksu naj- < ps. mii-, atiwu, np.: m. najdrażijb, najstarejb', n. naj draże, naj star Uje; itp.

iywana była też konstrukcja złożona z compar. i G pl. zaimka b, np. 7'hsfyh drazijb lub drazijb Vbs2%b 'najdroższy’, vhs£%% 'najlepszy’ itp., por. paralelny typ w języku rosyjskim, np.

dr

*fx

nie cechy wyraża też przedrostek pr2- (por. poi. prze-), vnego jnicktórych przymiotników, np. prfdragb, prdsłavhtib, przedrogi, przesławny, przemądry itp. z odcieniem ekspre-

§ 16. Zmian)

fonctyeznc w grupach z j iw grupie nr ut )

tl

a. Połączenia j z samogłoskami

Pozycja głoski j (i) była szczególna w systemie fonologicznym ps., scs. i innych języków słowiańskich (o pochodzeniu ps. j zob § 32, b, 11). W położeniu naglosowym lub w otoczeniu samogłosek, j mogło ulegać osłabieniu, a nawet zanikowi, na co

wskazuje też pisownia zabytkówj' scs. (por. § 6, 1, 2). Samogłoski sąsiadujące z ; zmieniały swoją barwę, iloc?ągj_a pb zaniku / w śródglosic sąsiednie samogłoski się upo-dobniały (asymilacja) i ściągały (kontrakcja). O niektórych z tych zmian była już mowa poprzednio, zwłaszcza |v związku z odmianą złożoną przymiotników (zob. wyżej § 15), a do niektórych zjawisk będziemy jeszcze wracać w toku późniejszych rozważań. Przejdźmy obecnie do usystematyzowania występujących w języku scs. i ps. grup samogłosek z

1) ^ ^ /Vx, czyli rozszerzenie wymowy L które może zachodzić zarówno po pro

tetycznym (dostawiony! wanych przez j w śródgl *jidsi ^ scs. jasłi, janib, przejście e z dawnego 2

n) j w nagłosie, jak również po j i spółgłoskach spałatalizo-osic, np.: ps. *j(sti, *j£mb, *jdsi z dawniejszego *j2dti, *j£dmb, jasi, pór. poi. jeść, jem, jesz w oboczności do jadł itp., gdzie w a dokonało się na innych zasadach niż w języku scs.; ps.

slojźti > scs. stnjałi 'stać’; ps. *rnełj2te (2. pl. imper.) ^ scs. meftdte > mdlate

(por. podobne przejście 2) ib- (w nagłosie) ;>

2 w a\ po 2, ż, i).

ji- ^ i-, np. ps. *jbmamb > jirnamb ^ scs. jimamb ^ imamb,

por. poi. ;nam) ps. *jbgra ^ *jigra ż scs. jigra ż igra, por. poi. gra\ ps. *jbże ^

5= *jiźe y scs. jiże ^ tye 3) bj > ij, bj > yj

, ale jaże, jeże. jery przed / się wzdłużają (zob. § 19, c, 2), np. ps. *gosłbje

obok * gasi i je. ^ scs. gostije obok goslbje; ps. *płhjb obok *p2hjb ^ scs. płdłijb obok

¹ W N sg. nastąpiło zrównanie formy rzeczownikowej (prostej) drazijb (draSii) < *drag-bjb z formą zaimkową (złożoną) draSijb (draSii) < *drag-bjb-jb.

5 Podstawowe wiadomości...

65