scs51

KONWERSATORIUM X

$ 24. Iminlowy bierno (partlclpia pasałvi)

^•JPsrUdplum pr«c»#n«U p«wlvT^)

{|pue*łów emu teraźniejszego strony biernej_M tworzony, od tematu praca, pocą dodanie auflksów a elementem -wi- wraz t odpowiednimi końcówkami rodzajowymi. jak następuje: -w», -jga, ^o. Trzeba od razu dodać, it imiesłów ten, podobnie jnk imiesłów bierny czasu przeszłego (por. dalej).„mógł być utworzony tyjRp tyw. czasowników iu*cdimlnich {tranzytywnycb). tj. od takicl^ któro hcWlł _?ję z dopełnieniem bliższym, najczęściej biernikmvy1'aklcll czasowników było bardzo wiele w języku sc»7 podobnie jak to jest do dziź we wszystkich językach

słowiańskich.

Jjes. i ps. part^ pracą, pass, wykazuje wyraźne podobieństwa do przymiotnika^ i odmienia sic jak przymiotnik, tj- według wzoru rzeczownikowego _dokl. i twardej (r.m i » l i deki. III twardej (r.ż.) luli wedInir wzoru zloźomigo (zaimkowego). np.: N sg. m. ntsom lub »««ny» (nesomyjk), (I sg. m. nesomit lub nesomajego (ne-somaago, netom ago): N sg. f. nestma lub nrsomaja, (» sg. nesomy lub nesomyjf, N sg. n. nesomo lub nnomoje, G sg. jak m. itd.

jmieslów ten mógł pełnie funkcję przydawki lub funkcic orzecznika w konstrukcji biernej zdania, np. stado pasomo 'stado pasione (pasące się)’, tlovo glagolajimoje -'słowo powiedziane (wygłoszone)', ovi sipasajemi sąt*. a dntttii osąidajemi 'jedni są (bywają, zostają) zbawieni, a drudzy (inni) osądzeni (potępieni)' itp.

Scs. imiesłów bierny czasu teraźniejszego oddajemy w języku polskim najczęściej przez imiesłów bierny czasu przeszłego (tzw. imiesłów przymiotnikowy), co widać w podanych wyżej przykładach. Języki słowiańskie w ogromnej większości nie mają kategorii lego imiesłowu. Można tu tylko wskazać na pewne ślady po imiesłowie trg<» typu, np. polskie przymiotniki zakończone na -my, -ma, -me, zresztą nieliczne, por. rzekomy, łakomy, widomy, niewidomy — nieraz z funkcją aekundarną rzeczownika. por. scs. imiesłowy rekom obok rekomaj» (-jp), łakomi obok łakomy* {-yje), ridim* lub ridomi obok cidimy* lub rridomy* (-yp) itp. W języku rosyjskim jest jeszcze żywa kategorii imiesłowu przymiotnikowego biernego na -trnyj, -imyj, np. poka-jemyj. Tubimyj itp.

i Imiesłów ten mógł być utworzony od czasowników przechodnich za pomocą suTiŁsów z elementem -y- lub -b, dodawanych zasadniczo do tematu int., rzadziej do tematu prac*. Wyróżnić tu trzeba trzy podtypy. przy czyin dwa pierwsze zawierają element -a-, a trzeci — element^£^ .1) -m, -na, -no; 2) -en*, -eno, -eno; 3) -li, -la, -to. Omówimy je tu kolejno bliżej.

lySuf. •«, -na, -no dochodzLdo tematu inf, na -a- lub -/-_f np. biram, -na, -no, sitom, -na, -no, eidłnt, -na, -no itp.

2Xl*upktcm wyjścia wyodrębnienia się suf. -en*, -aa, -eno byty formy utworzone

od tematu praca. koniug. , pip. neiem, ntiena, mtriBj retom, retom, retom (tu uniom

k w7 przód e, pilot. I) itj . U cząaowników koniug. II «uf. -m dochodzi do rdzenia

po odrzuceniu auf. lemat Podobnie -en* łączy *ię : •mi, -eno. Z tym Mifikaen

twego 4no-, -no-, np. dtitene, -ena, -eno (f > i przed e). lematem rdzennym czasownika koniug. V /orli: jadem, tworzymy part. praet. pass. czasowniki koniug. IV o lemacie -i-, zarówno w praaa., jaki i inf., np. jtofoo, -cna, -en# < “jyalitm itd. (i pochodzi z tematycznego    roi dem, •tna, *eno < “roditne itd {id < dj), CubCene, -tna,

W) itp.

*> -/a, rlp hrł tworzony imiesłów od tematu inf, równego ijańtlitf na:, -J-, -y-, .-g-. -*-■ -*r-. -r-. np.: pil*, ./a. -to.

•eno <

3)J^>rzy no mocy suf._-

jdicnioui. Mcy lic moU

por. pili; kryle, -la, -Co, ior. kryli; łute, -la, -to, por. /uli; git, -ta, -to, por. gti;

4/ęli; jrrostute, -ta, -li, por. peottriti < *protlerti, 1. sg. I treli; trele * l/l*. -la, -to, por. Ir/lr < “lerti, tu p, tutti

proklęh, -la, -to, por. pr pracz, prutof, 2. ag. pro itp.

4)    Niektóre czasownik tematycznych i z dwoma pojawia się temat rozszci thiiem postać dtignoten kryję, kryjeti moie mieć -y-: -stł-). Obok formy ki jest forma kotem < “koli riene, por. praes. botq <

5)    Z sufiksem -fi i -en

inngą linieć imiesłów utworzony od dwu róinych postaci różnymi przyrostkami. I lak, u czasowników koniug. II ny o] morfom -ot»-, por. Obok wymienionego jut wylej 'podział morfemowy: dvig-n-ov-en»). Czasownik kryli, ok imiesłowu kryle takie kretem (tu oboczność rdzenna od klati < “koili, por. praes. Mg, Meli, zaświadczona ne, a opok brane od brali < •borli — forma boiene < “bo-oorję, hoteli < “borieti itp.

f-ns) ubocznie występują imiesłowy takie jak: bite i bijene (bejem), por. bili, biję (A* f), bijeli; prottrete ■ prostite i prostuene, por. prottrłli < ueti (oboczności rdzenne -eł- < -er-: -f-: -u-); pointę = poźriti < “poierti, poiug, poi u tli (oboczności rdzenne jw.); thr*. ale otłte, por. ń i 'siać', osfti ‘obsiać’, tijg, tłjeti, osljq, oiijeii; peohte i pro-Ujene (pr olejem), por. peo ti, prolijg (prohję). prolijeti (prolejeli) itp.

■ 6) Wszystkie omówio c wyżej pod typy imiesłowu biernego odmieniały się jak przymiotniki w dwojaki « iosób, tj. według odmiany rzcczownej i według odmiany iterm*. łub neteneje (nesenyje), G sg. ifinu łub aesenajego na lub nesenaja, G sg. neseny lub netenyj^; N sg. n. ntstno

< “peotterti, peottuę, prot = pożfte i poiuene, por

zaimkowej, por.: N sg. m (-aa^o, -ago); N sg. f. nes lub netenoje, G sg. jak n Part. praet. pass. ino:

.itp.

e pełnić funkcję składniową orzecznika (z reguły forma niczlożona) w konstrukcj biernej zdania oraz funkcję przydawki (forma złożona i niczlożona), np.: błazen je (blaienyi) Grigańi postacjene byiti patriarge "błogosławiony Grzegorz został u» inowiony patriarchą’, blaieni jette 'błogosławieni jesteście’, obręltete irłbue peńgzatu 'znajdziecie źrebię (oślę) przywiązane’ itp.

B7) Scs. formom imic tfowu biernego czasu przeszłego odpowiadają w języku tzw. przymiotnikowego na -my, -na,\-ne {-orty, -ano, -oae, -U, -toi np.: darty, -ma, -me, niejiony, -oma, -orne. chwalony, zajęty, Uta, -te, podarty, -ta, -te itp. 'Dawne formy niczło-Uady ięh znajdujemy tylko w konstrukcjach bczpodmśo-

polskim formy imiesłowu -omy, -ona, -orne) i na -ty, -oma, -oae, zbity, -ta, -te, ione wyszły z utycia, a

towych typu mówione, prs rnieaonp, zrobiono, przyjęto,yfiJ

' NI—■»« ■IłdomoUi

97