skanowanie0024 2

Zaskakujące? Nie, jeśli się nad tym zastanowić, powszechne przekonanie i dowody zawarte w tym rozdziale, które świadczyłyby o czymś wręcz przeciwnym, nie wystarczą, by zaprzeczyć, że to właśnie język jest najskuteczniejszym instrumentem komunikowania emocji (Brown, 1986). Słowa i reguły językowe są niewiarygodnie elastycznym i wszechstronnym narzędziem. Mimo to kanały niewerbalne w istotny sposób ułatwiają odczytywanie emocji, W badaniu, które właśnie omówiliśmy, kanał językowy (stenogram) był najlepszym pojedynczym kanałem wykrywania emocji, choć nie tak dobrym jak zestaw wszystkich dostępnych kanałów. Najskuteczniejsze było bowiem odczytywanie słów oraz wskazówek niewerbalnych.

Wskazówki wzrokowe i parajęzykowe mają zasadnicze znaczenie dla przekazywania emocji w okolicznościach, w którycll same słowa nie wystarczają lub wręcz wprowadzają w błąd. Kiedy słowa wypowiadane są w sposób przemyślany, być może intencjonalnie i oez odnośników emocjonalnych, nie można się oprzeć na niczym więcej/-jeśli pominąć ewentualne „przecieki" emocjonalne. Jeżeli natomiast mamy do czynienia z przekazem mieszanym, w którym wskazówki niewerbalne przekazują uczucia sprzeczne z wypowiadanymi słowami, zazwyczaj bardziej wierzymy w mowę ciała i twarzy niż w sens słów. Najwidoczniej ludzie są w stanie stwierdzić, żc osoby komunikujące przekazy są mniej świadome jawnych przekazów niewerbalnych niż słów i są mniej zdolni je kontrolować. Nieco później przeanalizujemy szczególny przypadek, w którym wskazówki niewerbalne mogą komunikować więcej (lub zgoła inne treści) niż słowa: chodzi tu o kłamstwo i podstęp. Najpierw jednak musimy poddać analizie inną podstawę ważności komunikacji niewerbalnej w kontekście oddziaływania — rolę niewerbalnych zachowań w wywoływaniu emocji. Często ze znaczenia ich oddziaływania nie zdajemy sobie sprawy.

(I

Wyraz twarzy. Twarz dostarcza szczególnie bogatych wskazówek co do emocji. Ekspresja twarzy może ponadto wyzwolić emocje u innych. Dobrym pokazem tej prawidłowości są wyniki badąń, których celem było przebadanie reakcji emocjonalnych na nieme urywki filmowych zapisów przemówień samego „Wielkiego Komunikatora*’, Ronalda Reagana (McHugo i in., 1985). Zarówno zwolennicy Reagana, jak i jego przeciwnicy oglądali jednominutowe filmy ukazujące twarz i ramiona prezydenta USA. Każdy z filmików ukazywał go w jednym z‘czterech stanów emocjonalnych: neutralnym, pełnym szczęścia i pewności, lęku i wykrętów łub gniewu i groźby. Badacze rejestrowali reakcje fizjologiczne uczestników, obejmujące między innymi pomiary napięcia mięśni twaizy w trakcie oglądania filmów. Po każdym filmie uczestnicy opowiadali o własnych emocjach. Wszystkie nieneutralnc emocjonalnie filmy wywołały fizjologiczne pobudzenie u uczestników—przyśpieszone tempo pracy serca itp. Oprócz tego' pomiary napięcia twarzy wykazały cmpaiyczne naśladowanie emocji wyrażanych przez Reagana. Na poziomie fizjologicznym emocje znajdujące swój wyraz na twarzy prezydenta wywołały te same reakcje u widzóW. Na przykład oznaki szczęścia i pewności Reagana wywołały uśmiech pa twarzach uczestników badań, podczas gdy lęk i groźby na ich twarzaefi odmalowały odpowiednie grymasy. Te same reakcje odnotowano zarówno u zwolenników, jak i przeciwników Reagana.

Nastawienie wobec prezydenta wywarło jednak pewne oddziaływanie na sposób relacjonowania przez uczestników swych reakcji względem każdego z filmów. Zwolennicy Reagana przyznali się do pozytywnych i ciepłych uczuć wobec niego, kiedy niewerbalnie wyrażał szczęście; odczuwali też emocje negatywne i złość, gdy Reagan wyglądał na zagniewanego i zagrożonego. W przeciwieństwie do nich przeciwnicy Reagana, szczególnie skrajnie mu przeciwni wyborcy demokratów, przyznali się do cokolwiek negatywnych uczuć bez względu na to, co wyrażała twarz mówiącego. ii*

Co oznaćżają te wyniki? Przede wszystkim świadczą one, że emocjonalna ekspresja twarzy mówcy może wywołać reakcje emocjonalne u osób należących do audytorium. Odruchowe reakcje na poziomie fizjologicznym Odpowiadały ekspresji mówcy: jest to efekt zbliżony do powszechnych doświadczeń, np. zaraźliwości śmiechu czy naturalności współczucie), gdy widzimy kogoś cierpiącego. Jednak skoro tylko te automatyczne rejakcje łączą się z myśleniem i uprzednimi postawami, świadomie doświadczane emocje mogą, ale nie muszą przypominać emocji mówcy; wćiąż są jednak emocjami.

Badania tę niosą ze sobą olbrzymie znaczenie dla świata obrazów telewizyjnych. Osoby publiczne umiejętnie kontrolujące wyraz twarzy mogą kształtować j wrażenia, jakie wobec nich odnoszą widzowie wieczornych wiadomości, pod warunkiem że widzowie nie są wobec nich nastawieni negatywnie. Istotnie, kontynuacja badań opisanych powyżej dowiodła, że studenci o neutralnej postawie wobec Reagana wykazali bardziej pozytywny doń stosunek po obejrzeniu filmu, w którym jego twarz wyrażała szczęście i Spokój (Lanzetta i in., 1985).

Kandydaci polityczni świadomi swego wizerunku mogą wywrzeć jeszcze silniejsze wrażenie, jeśli prowadzący program dziennikarz ma o nich

333