skanowanie0075

228

podejścia docbudowy struktur organizacyjnych i systemów zarządzania Koncepcja dyferencjacji i integracji jest równocześnie pogłębieniem tego podejścia, dotyczy bowiem nie tylko zróżnicowania struktur różnych organizacji, ale także zróżnicowania struktur wewnątrz organizacji. Wbudowany w podsystem zarządzania mechanizm rozwiązywania konfliktów i sprzeczności między komórkami pełni podobną rolę mediacyjną, jaką spełnia właściwie ukształtowana struktura w stosunku do sprzeczności między podsystemem technicznym a podsystemem psychospołecznym organizacji.

4.4. TYPOLOGIA STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH

Na zakończenie problematyki budowy struktur organizacyjnych omówione zostaną podstawowe typy struktur, najczęściej wyróżniane przez teoretyków organizacji i zarządzania. Jak wspomniałem podejście typologiczne jest bardziej uproszczone i jednostronne od podejścia wielowymiarowego. Kryterium wyróżnienia danego typu struktury jest zwykle jeden z jej wymiarów, np. sposób grupowania komórek, dominujący typ więzi czy stopień decentralizacji. Cechy innych wymiarów traktowane są jako -kryteria uzupełniające lub w ogóle pomijane. Podejście typologiczne ma jednak znaczenie poznawcze, pozwala bowiem uporządkować bardzo zróżnicowaną zbiorowość struktur spotykanych w praktyce funkcjonowania organizacji, ograniczając ich różnorodność do kilku typów podstawowych.; ,

Jako najbardziej ogólne kryterium -rozróżnienia struktur przyjmuje się stopień ich zbliżenia do mechanistycznego lub organicznego modelu , zarządzania. Na tej podstawie wyróżnione zostaną trzy grupy struktur:

'    —hierarchiczne,    .

—    pośrednie, •

—    organiczne.

W ramach każdej z nich omówione będą poszczególne typy struktur.

0

i    •    •    •    •    ,    '    •

4.4.1. STRUKTURY HIERARCHICZNE

Struktury hierarchiczne zasadniczo odpowiadają mechanistycznej koncepcji systemu zarządzania. Opierają się one na następujących ogólnych zasadach:

l — stałego podziału zadań i władzy w organizacji;

f

•

—    hierarchicznej budowy struktury;

—    jednolitości kierowania i zachowywania „drogi służbowej”, tzn. nie pomijania kolejnych szczebli w procesie kierowania i kontroli.

Najczęściej stosowanym kryterium typologii tych struktur jest dominujący typ więzi między elementami organizacji. Budując typologię struktur na podstawie tego kryterium jako podstawowego, można posłużyć się kryterium grupowania elementów organizacji jako pomocniczym, bowiem często idą one w parze. Opierając się na tych kryteriach można wyróżnić następujące typy struktur organizacyjnych:

—    strukturę liniową (przedmiotową),

—    strukturę funkcjonalną,

—    strukturę liniowo-sztabową.

Struktura liniowa opiera się na zasadzie jedności kierowania. Eksponuje ona więzi służbowe i pełnię zakresu uprawnień i odpowiedzialności kierowników na wszystkich szczeblach. Oznacza to innymi słowy, ‘ żc każdy uczestnik organizacji pod każdym względem podlega tylko jednemu zwierzchnikowi, a każdy kierownik odpowiada za całość zadań (celów) podległego sobie wycinka organizacji, a nie tylko za poszczególne funkcje. Z założenia dominacji więzi służbowych i stosunków podporządkowania wynika, że grupowanie elementów organizacji w strukturze liniowej będzie oparte przede wszystkim na zasadzie przedmiotowej. Zespoły ludzi są budowane raczej -wokół zadań, aniżeli wokół funkcji.

Dominacja stosunków podporządkowania nie oznacza., że nie istnieją w takiej strukturze stosunki funkcjonalnej zależności i więzi funkcjonalne. Ponieważ jednak zarówno o tym co robić, jak i o tym jak robić decyduje ten sam, odpowiedzialny za wszystko kierownik, więzi służbowe i funkcjonalne pokrywają się tak co do przebiegu, jak i co do kierunku. Ilustruje to wykres z rys. 4.1.

Struktura liniowa była lansowana w początkach rozwoju nauki organizacji i zarządzania ze względu na jej zalety, które mogą się ujawnić zwłaszcza w organizacjach funkcjonujących w prostym i stałym otoczeniu: klarowność i ścisłość podziału zadań, uprawnień i odpowiedzialności oraz pełna realizacja zasady .jedności kierowania. Struktura ta ma jednak ograniczone zastosowanie we współczesnych organizacjach ze względu na to, że ogranicza ona rolę specjalistów w zarządzaniu oraz wymaga uniwersalnej wiedzy i umiejętności od kierowników. W -warunkach złożonego i dynamicznego otoczenia oraz często bardzo złożonych technologii, w jakich działają dziś organizacje jest to rozwiązanie niemożliwe do przyjęcia. Dlatego też struktura liniowa ma bardziej znaczenie modelu, typu idealnego podkreślającego zalety jedności kierowania i przedmiotowego grupowania elementów organizacji, aniżeli znaczenie wzorca, który miałby bezpośrednie zastosowanie praktyczne.