skanuj0008

14 TFX>RIA

otrzymuje też informację, czy wprowadzone zmiany w budowie głoskowej są właściwe Osoby uczące zwracają uwagę tylko na zmiany prowadzące do homonimii (jednakowego brzmienia danego wyrazu z iunym) iub do dość istotnych przekształceń postaci wzorcowej wyrazu. Często obiektem zainteresowania osoby uczącej staje iiię tylko jeden fonem wyrazu, który to fonem przy podawaniu wzorcowej wymowy jest wzmacniany (często poprzez wydłużenie). Wyrazy dłuższe zawrze są dzielone na sylaby. Dziecko powtarza składowe sylaby wyrazu, a w nich stara się zrealizować określone fonemy. Sylaba staje %ię obiektem działań fonologiczno-fonetycz-nych. W wymowie dziecka jeszcze akceptuje się różnice nicfonologi-cznc, na przykład lekkie pulutalizucjc (zmiękczenia), niezbyt dokładne artykulacje dźwięczności W tym okresie nauki dziecko uzyskuje informacje również kanałem wzrokowym. Obserwując ruchy artykulatorów osoby uczącej sumo stara się je naśladować. Rozwój ogólnej sprawności motoryczncj warunkuje sprawność motoryczną narządów mowy. Sprawność percepcji wyprzedza sprawność realizacji'. Jest to czynnik mobilizujący do poprawianiu wymowy wtedy, gdy różnicowanie obejmuje również własną realizację. Rodzi się pytanie, czy dziecko w odbieranych fonemach dostrzega cechy dyntynktywne i czy odwołuje się do nich w czasie realizacji? Zagadnienie to wymaga ustosunkowania się do podstawowych zagadnień fonctyczno-for.ologicznych.

3. Językoznawczy aspekt słuchu fonemów ego I fonetycznego

W literaturze traktującej o siuchu fonematycznym rzadko spotyka się uwagi terminologiczne. Do polskiej literatury termin 'słuch foncmatyczny” został przeniesiony z literatury radzieckiej, o czym mówiliśmy wyżej. W Słowniku terminów lingwistycznych O.S.Achmanowej pod hasłem fonematykn znajduje się objaśnienie wskazujące na brak pełnego związku znaczeniowego między przymiotnikiem Kinematyczny a rzeczownikiem foneinatyka. Fonematy-ka jest zdefiniowana jako "obszyrnaja oblaść znani ja, wklucznjusz-czajn kromie fonietiki i fonołogii ffciczefikij, fi/.iołogiczeskij i psicho-łogiczcskjj aspickty ricc/cobruzowanijn”. Natomiast hasło fonemu-tyczny jest objaśnione poprzez odwołanie się do terminu ronologlcz-ny. Na marginesie warto zaznaczyć, że słownik ten nic notuje terminu "słuch fonematyczny", co potwierdza nasze obserwacje, że termin ten jest prawic nieznany językoznawcom. Z przytoczonych wyżej uwag A.R.Lurii o słuchu foncmatycznym wynika, że przymiotnik fonematyczny może być w pełni zastąpiony przymiotnikiem fonologio ny, a ten kieruje nas w stronę fonologii i fonemu. Fonemowi i fonologii należy więc przyjrzeć się tu nieco bliżej. J T.Kania we wstępie swego artykułu'¹* informuje czytelnika, że autorzy prac posługujących się terminem "słuch fonematyczny" przyjmują definicję fonemu najbardziej zbliżoną do ujęć praskiej szkoły fonologi-cznej. Prażanie traktowah|fęniem jako zbiór fonalogicznic istotnych (relcwantnych. dystynktywnych) ccchdaneg*'* tworu dźwiękowego (głoski); Osobiście przychylam się do definicji wywodzą :j się z angielskiej tradycji fonologiczncj, Przedstawiciel angielskiej szkoły fonologiczncj D.Jones| fonemem nazywa klasę głosek spokrew-monych ukustycznic. które mogą się ĘgSSS gytępowac bez zmianyjznaczenia wyrązui Definicje traktujące fonem jako zespół cech dystynktywnych wymagają wydzielenia głoski i ustalenia cech istotnych (dystynktywnych), co w praktyce okazuje się dość trudne Definicja DJones’a domaga się tylko umiejętności wydzielania głosek W opisie cech dystynkiywnych najczęściej uwzględnia się cechy urtykulacyjnc, podawane w pracach fonetycznych budzących dziś już wiele zastrzeżeń. RJakobson i M-Halle-'¹’ podają zestaw 12 par cech artykulucyjno-akustycznych. Din fonemów języka polskiego zestaw cech dystynktywnych akustycznych opracował W. Jasiem*Niestety, brak dotychczas dobrego opisu cech audyty-" J.T-Konit, Słuch JcnrmJlyYiny.,,, wp dl

^rt' R Jukobwn, M.Halle, Patowy Jot *u. Wrueii»&ndc6» I9M

W Jasiem, P&łtieur fonetyki eiuttytwi, W0.-c3v.-j 19Z1, t .1211 aut