skanuj0010 3

XX BIOGRAFIA

sowskiej), ale napaści pozostawiły bodaj silniejsze wrażenie — szczególnie ta, która wyszła spod piór dwu wybitnych krytyków: Kazimierza Wyki i Stefana Napierskiego. Schulz, podobnie jak inni awangardowi artyści lat trzydziestych, stał się ośrodkiem zasadniczych sporów dotyczących koncepcji literatury, kultury, społecznych funkcji pisarstwa itd. Nader często, warto dodać, argumentowano na podstawie fałszywej interpretacji utworów. [Kontrowersje te nie przeszkodziły na szczęście autorowi Sanatorium w otrzymaniu najpoważniejszego za życia lauru: w 1938 r. uwieńczono go Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury.

Ostatnimi opowiadaniami Schulza, które ukazały się^zed śmiercią autora, były Kometa i Ojczyzna, drukowane w 1938 r. w prasie. Wiemy, że przygotowywał do druku kolejny zbiór — tym razem czterech dłuższych opowieści, zaginął on jednak razem ze wszystkimi papierami w czasie wojny.

We wrześniu 1939r. Armia Czerwona wkroczyła na teren Galicji Wschodniej, przyłączając ją do Ukrainy Radzieckiej. Schulz pozostał na swoim nauczycielskim stanowisku, a dorabiał do marnej pensji, malując portrety przywódców państwowych, rozmaite winietki, afisze itp. Z lwowskich „Nowych Widnokręgów" przyszło doń zaproszenie do współpracy, ale poetyka i tematyka jego prozy zbyt radykalnie odbiegały od obowiązujących wzorów socrealizmu, aby liczyć mógł na publikację swych utworów. Tak więc odrzucono nadesłane opowiadanie o synku szewca podobnym do szewskiego zydla, a niebawem okazało się, że i moskiewskie wydawnictwo literatur obcych Inoizdat nie zamierza drukować wysłanego im opowiadania Die Heimkehr. Oba teksty zaginęły w czasie wojny.

Zgnębiony i zagubiony w nowych warunkach pisarz położył na razie krzyżyk na swej twórczości. W lecie 1941 r. jego sytuacja miała jednak ulec dalszemu, tragicznemu pogorszeniu. Wkrótce po wkroczeniu Niemców do Drohobycza Schulza przesiedlono do getta, gdzie dzielił upokarzający los tysięcy Żydów, wyjętych spod prawa przez hitlerowską władzę. Przez czas jakiś chroniła go protekcja gestapowca Feliksa Landaua, który zatrudniał „swojego niewolnika” do prac malarskich, a potem także przy porządkowaniu skonfiskowanych przez Niemców księgozbiorów. Przyjaciele z Warszawy przygotowywali dla niego ucieczkę i fałszywe papiery. W przeddzień terminu planowanego wyjazdu Schulz został na ulicy w Drohobyczu zastrzelony przez Karla Giinthera, gestapowca, antagonistę Landaua, w trakcie akcji pogromu Żydów w „czarny czwartek” 19 listopada 1942 roku.

Okoliczności pochowania Schulza są do dziś niejasne. Przyjaciel pisarza, Izydor Friedman, twierdził, iż pogrzebał jego zwłoki na cmentarzu żydowskim (dziś już nie istniejącym), świadectwa innych osób wskazują raczej, że został pochowany pod murem tzw. nowego cmentarza żydowskiego, nieopodal zbiorowego grobu ofiar „czarnego czwartku”, natomiast zawierające ponoć rękopis powieści Mesjasz papiery, które Schulz dał na przechowanie komuś poza obrębem getta, zaginęły.

II. TEMATY I GATUNKI TWÓRCZOŚCI

Twórczość literacka. Na ocalałą spuściznę beletrystyczną Schulza składają się dwa tomy opowiadań oraz cztery opowieści drukowane osobno w czasopismach, razem trzydzieści dłuższych lub krótszych tekstów (lub 32 — jeśli podzielony na trzy części Traktat o manekinach potraktujemy jako trzy osobne utwory). Niektóre spośród nich mają charakter stricte fabularny (jak Wiosna, Sanatorium pod Klepsydrą, Emeryt czy Kometa), w innych nad fabułą góruje opis (Nemrod, Pan, Noc lipcowa, Dodo, Edzio), czasem zaś w narracji przeważają formy eseju lub traktatu (Traktat o manekinach. Druga jesień). Miejscem akcji jest niemal zawsze miasteczko, w którym dopatrzeć się łatwo idealnej wizji Drohobycza, narratorem zaś i bohaterem (czasem