skanuj0079 2

które przy niedorozwoju mowy mogą zastępować pewne jednostki leksykalne z systemu dorosłych.

3.    W wypowiedziach dziecka występowały wszystkie części mowy. a więc zarówno rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki, jak i czasowniki i przysłówki, nadto także przyimki, spójniki, partykuły.

4.    Chłopice zna różne rzeczowniki, które nie należą do podstawowego zasobu słów, np. kulofta 'kierowca’, maska 'maska’, tuu ’|ył’ (w wyspecjalizowanym znaczeniu ’tyl samochodu'), lunatka Mornctka\palpa 'korba’, nalku ’narly\ klan "kran’, mampa ’małpa’ itp.

5.    W stosunkowo obszernym materiale nie spotkałem neologizmów słowotwórczych, które w okresie rozwijania się.mowy dziecka występują w dużej ilości. Badany posługuje się zarówno wyrazami podstawowymi, jak i pochodnymi (derywatami), np. pa lufa palica’, fopatjjfopatat ‘chłopak// //chłopaczek’ itp. *

6.    Brak przypadkowego morfologicznego przekształcania wyrazów. (Zjawisko takie występowało na szeroką skalę, np. u pewnej sześcioletniej dziewczynki z niedorozwojem mowy: talik 'talerz’, kamyk 'komin*, fysyk łyżka’ itd.).

7.    W procesie nazywania zdarzają się pewne nieprawidłowości które jednak należy tłumaczyć zaniedbaniem środowiskowym.

Przytoczyłem szereg argumentów, które przemawiają za diagnozą odkształcenia jednostronnego, obejmującego jedynie formę znaku językowego. Warto dodatkowo zasygnalizować, że w badaniu 111 stwierdzono u chłopca znajomość nazw kolorów: pautt 'biały’, tal nu 'czarny', nupaśku 'niebieski*, tufimu 'czerwony*, śuutu ‘żółty’ Munu zielony’ (dial. źilony). Chłopiec mylił nazwę koloru białego i żółtego.

Uwagi o fleksji i składni A. Fleksja

W zakresie fleksji obserwujemy jedynie wtórne odchylenia — wynik ograniczenia inwentarza fonemów. Odchylenia te polegają na nieadekwatnym oddawaniu niektórych morfemów formotwórczych, np. morfem -0v7, wykładnik celownika 1. poj. większości rzeczowników rodzaju męskiego, jest wymawiany w postaci -aui{ (fOpatami 'chłopakowi¹). Konsekwencją substytucji fonetycznych jest też nasilenie form synkretycznych, które są szczególnie dobrze widoczne w odmianie rzeczowników żeńskich z zakończeniem na -a:

M. puuupaśa 'kiełbasa’

D. puuupaśu 'kiełbasy’

C. pujiupaśa 'kiełbasie’

B. puuupaia 'kiełbasę’

N. puuupaśo 'kiełbasą’

M. puuupaia 'kiełbasie'

W odmianie mamy tu zatem tylko trzy formy, z morfemem -a (odpowiednik morfemów-a, -e, -ę występujących w normalnych wypowiedziach otoczenia). -u (odpowiednik końcówki -y) oraz -o (realizacja końcówki -ą). W normalnym paradygmacie fleksyjnym synkretyzm dotyczy celownika i miejscownika, w wypowiedziach chłopca aż cztery formy brzmią jednakowo: M = C — =B = M! Innowacje te utrudniają rozumienie. Ograniczenie inwentarza fonemów daje również w efekcie niemal całkowite zniesienie wymian morfologicznych jakościowych. Sytuacja w tym zakresie da się łatwo zrekonstruować opierając się na systemie fonologicznym. Wyrazy o zmienionym kształcie uzyskują duży stopień stabilności.

B. Składnia

Teksty, ńa podstawie których można wnioskować o opanowaniu przez chłopca składni, zostały uzyskane na podstawie historyjki obrazkowej. Spontanicznych tekstów nie udało się zapisać ze względu na trudności kontaktu 7. dzieckiem (onieśmielenie i zahamowanie badanego, ograniczone rozumienie wypowiedzi chłopca przez badającego). Przykładowo trudności te ilustruje następujący dialog:

—    Czy macie psa w domu?

• — Nu.

' ■— A jak się nazywa?

—    Pasu (ojciec wyjaśnia: 'Bosy')

—    Następnym razem narysujesz mi tego psa i jego budę.

—    Pafla (= dobra).

Oto dwa teksty z badania I, które pozwalają zorientować się w sposobach budowania zdań przez dziecko:

1. Paś.fopat. Paś.fopat. Laśo, tu śkauo. Paś puua. Paś punuś fopatauu tuiiat. (Pies, chłopak. Pies, chłopak. Leżą, tu stoją. Pies pływa. Pies przyniósł chłopakowi kijek).

‘ 2. Fopatat pośut pa śplapu. Po co? Po puuupaśo. A dalej? Fopatat uuta po pomu. Fopatauu folataua puuupaśo. Fopat spala puuupaśo. (Chłopaczek poszedł do sklepu. Po kiełbasę. Chłopaczek idzie do domu. Chłopakowi wyleciała kiełbasa. Chłopak zbiera kiełbasę.)

m