skanuj0036 (114)

' I |u /c/.\s yciężonc lub utajone zaburzenia mowy mogą rzutować na trud-•i" •• 11 s.yiunin i pisania,

istnieje wspólna przyczyna zaburzeń w rozwoju mowy we wczesnym

•    l/i* - ińslwic i późniejszych trudnościach w nauce czytania i pisania...” [24].

W ostatnim wypadku przyczynami mogą być zaburzenia receptora slu-

•    h"W(niedosluehy), zaburzenia funkcji korowych analizatora slucho-"• i'" (anali/a i synteza, słuch fonematyczny), trudności ruchowe ogólne lub

•    \ bióu /o w zakresie artykulacji. Dla właściwego ujęcia omawianego zagad-ii" hm inslruktywnc mogą być zasadniczo tylko wypadki, w których znie-l /lak unia pisma są powodowane wyłącznic przez istniejące wady wymowy (|"'i hipotezę I).

1'izedc wszystkim należy określić, czy wszystkie wadliwe sposoby wymo-v v mnjM znaleźć (Kibicie w piśmie. Wiadomo przecież, że nic wszystkie cechy 'lubsi.iiu ji fonicznej mogą być w ramach konwencjonalnego systemu ortograficznego i graficznego transformowane na substancję graficzną. Stwierdzenie to w jednakowym stopniu odnosi się zarówno do normy, jak i foncty-< ziiych zjawisk znajdujących się poza normą. Nawet w naukowej transkryp-

•    ji fonetycznej napotykamy trudności w zapisie indywidualnych cech wymo-w\ Podobnie rzecz ma sic z wadami wymowy, określenie zatem „dziecko pisze tak, jak mówi" nic jest więc w pełni adekwatne. Dziecko lub też dorosły dyslalik. który zamiast r przedniojęzykowego wymawia / języczkowe, nie zapisze tej głoski inaczej, jak tylko w postaci r. Istnieje bardzo wiele wadliwych form wymowy poszczególnych głosek, które nic znajdują i nic mój ą znaleźć odpowiednika w piśmie. Z tych elementarnych faktów należy sobie jasno zdawać sprawę, gdyż w sposób istotny ograniczają one możliwości zapisu fonetycznego. Z drugiej znów strony nie można sądzić, że zapisy, w których odzwierciedlone zostały wadliwe sposoby wymowy są w ścisłym tego słowa znaczeniu zapisami fonetycznymi. Utrudnia to niewątpliwie jednoznaczną interpretację wielu błędów pisma.

Błędy pisma, spowodowane wadliwą artykulacją, ujawniają się przede wszystkim wówczas, jeśli dwu głoskom w wypowiedzi otoczenia odpowiada jedna w wymowie danego osobnika. Np. jeśli s i s są wymawiane w postaci s lub s bocznego, to s: może być zapisywane jak s. Tak więc paralalia, czyli substytucja, staje się z reguły przyczyną wadliwych zapisów. Deformacja brzmienia trudności tych nie powoduje. W nowszej literaturze radzieckiej z zakresu logopedii zaburzenia pierwszego typu nazywa się fonologicznymi, drugiego zaś — antropofonicznymi [161, 287].

Osobnicy z wadami wymowy zazwyczaj posiadają biernie opanowany system fonologiczny, nic umieją go jednak prawidłowo realizować. Jest to jedno z bardziej złożonych i... kontrowersyjnych zagadnień. Powstaje pytanie: dlaczego podczas pisania ze słuchu, mimo prawidłowego wzorca słuchowego i mimo biernego opanowanego systemu fonologiczncgo w przypadku paralalii powstają błędy pisma. Decydujące znaczenie ma tu własna wymowa osobnika zapisującego, który cicho wypowiada poszczególne głoski lub tylko wykonuje właściwe im bezgłośne ruchy artykulacyjne. Pisanie ze słuchu, zwłaszcza na etapie początkowym, który nas tu interesuje najbardziej, zawiera zazwyczaj dwie transformacje: SF-^SF^-^SG. Oznacza to. że najpierw substancja foniczna osoby dyktującej zostaje zamieniona na substancję foniczną osoby zapisującej, a ta z kolei jest transformowana na substancję graficzną. Nawias przy SF, oznacza, że substancja foniczna osoby zapisującej ma z reguły charakter zredukowany. W procesie tym prawidłowy wzorzec słuchowy może zostać całkowicie utracony. Dyslalik nie może korzystać również z własnego magazynu wewnętrznego, gdyż wadliwe wrażenia kir.e-stetycznc wiążą się u niego w sposób ścisły z prawidłowym wzorcem słuchowym. Istotnie można powiedzieć, że pisze on tak, jak mówi, ale nie tak. jak słyszy. Nazarowa, dzięki przemyślanym eksperymentom, mogła wykazać [142], że wyłączenie artykulacji podczas pisania u uczniów klas młodszych powoduje sześciokrotny wzrost liczby błędów. W świetle jej badań wydaje się, że wyłączenie tego ogniwa transformacyjnego (artykulacji osoby zapisującej), które w przypadkach wad wymowy stają się przyczyną błędów pisma, nie może być skuteczną metodą reedukacji. Zagadnienie to wymaga jednak dokładnego, eksperymentalnego sprawdzenia.

Po tych wstępnych uwagach można już określić istotę trudności, jakie napotykają w piśmie osobnicy z wadami wymowy o typie paralalii. Muszą oni uszczuplony inwentarz głosek zapisywać pełnym inwentarzem liter, który przyswajają sobie w trakcie nauki w szkole. Sytuację osobnika wymawiającego / i r w postaci / można przyrównać do tej, przed jaką staje każdy uczący się ortografii przy zapisie samogłoski u. Ta sama głoska w systemie wymawianiowym dyslalika jest jednym razem zapisywana w postaci / innym w postaci r, podobnie jak samogłoska u jest zapisywana literą u bądź <>.

Stosunek ^-jest w obu wypadkach ten sam:

1    u

1	2 •	l	2
1	r	u	ó

6')