str0014

w stosunku do wszystkich innych genów umaszczenia. Inny allel z tego locus, W", warunkuje dominującą szarość u karakułów, która w formie homozygotycznej jest letalna; również w połączeniu z allelem dominującej białości allel W™ wywołuje w większości przypadków efekt śmiertelny.

6.4. Penetracja i stopień ekspresji (ekspresywność) genów

Fenotyp rozpatrywany jako całokształt cech jest wynikiem działania wszystkich genów danego osobnika, współdziałania tych genów między sobą oraz współdziałania ze środowiskiem. Omówione przykłady współdziałania ałłelicznego i niealłelicznego świadczą o tym, iż działanie genów może wywoływać różnorodne efekty.

Często zdarzają się przypadki, kiedy wśród osobników o jednakowych genotypach niektóre wykazują fenotypową obecność cechy, inne zaś jej nie mają. Z drugiej strony, ten sam genotyp u różnych osobników może spowodować różne nasilenie cechy w fenotypie. Pierwsze z tych zjawisk określane jest jako penetracja genu, natomiast drugie jako ekspresywność genu, rozumiana także jako stopień ekspresji (przejawiania się) genu lub wyrazistość. Oba pojęcia — penetracja genu i ekspresywność genu zostały wprowadzone w 1926 roku przez neuropatologa Oskara Vogta.

Penetracja, inaczej określana jako przenikliwość, jest to częstość, z jaką dominujący lub reeesywny gen (w homozygocie) albo układ heterozygotyez-ny ujawnia się w fenotypie nosiciela. Penetracja może być całkowita lub niezupełna. O penetracji całkowitej mówimy wówczas, gdy u wszystkich osobników o danym genotypie występuje taki sam fenotyp. Natomiast jeśli nie wszystkie osobniki, mające taki sam genotyp, wykazują charakterystyczny dla niego fenotyp, mówimy o penetracji niezupełnej. Na przykład, jeżeli gen dominujący ujawnia swą obecność w fenotypie tylko u 80% osobników, to mówimy, że jego penetracja wynosi 80%.

Przykładem penetracji niezupełnej u zwierząt gospodarskich może być wada pojawiająca się u nowo wylężonych kurcząt — wrodzone drżenie. Natężenie drgań jest bardzo zróżnicowane. Stwierdzono to na podstawie wyników doświadczenia, w którym po 4 latach prowadzenia kojarzeń ptaków heterozygotycznych pod względem genu drżenia uzyskano jedynie 10% kurcząt dotkniętych tą wadą, zamiast 25% oczekiwanych zgodnie z klasycznym stosunkiem mendłowskiej segregacji genów.

Penetracja określonego genu może być różna zależnie od płci, a nawet, w przypadkach krańcowych, ograniczona do jednej płci (patrz podrozdział: Cechy sprzężone z płcią).

175