str0028

do interpretacji zachowania się zwierząt w kategoriach działania wyższych niż konieczne dla danej formy behawioralnej mechanizmów psychicznych. Drugiej tendencji zapobiega reguła nakazująca uwzględnienie w interpretacji poziomu rozwoju ewolucyjnego badanego zwierzęcia.

Obecnie w interpretacji przejawów zachowania najbardziej uzasadnione wydaje się stosowanie zasad umiarkowanego, rozsądnego antropo-morfizmu. Zgodnie z tymi zasadami należy unikać używania w odniesieniu do zwierząt takich określeń właściwości psychicznych, charakterologicznych itp., których występowanie u ludzi wiąże się z abstrakcyjnym rozumieniem sytuacji i świadomym przewidywaniem alternatyw oraz ich rozumowym wartościowaniem. Etologia słusznie rezygnuje z proponowanej przez niektórych zoopsychologów tzw. introspekcji przeniesionej, polegającej na usiłowaniu „wczucia się” w badane zwierzę i zrozumienia jego zachowania, uwzględnia natomiast postulat R. Descartesa, zalecający branie pod uwagę w tłumaczeniu danego przejawu zachowania całokształtu zachowania się zwierzęcia, a także zwierząt pokrewnych. Podobna zasada znajduje też zastosowanie w przenoszeniu na człowieka wniosków z wyników badań morfologicznych i fizjologicznych przeprowadzanych na zwierzętach. Jest to zresztą nie tylko problem teoretyczny, lecz również praktyczny, np. przy wprowadzaniu do lecznictwa leków psychotropowych, których działanie zostało uprzednio sprawdzone na zwierzętach.

2.2.    Laboratoryjne metody badania zachowania

Jak wspomnieliśmy, niektóre obserwacje i doświadczenia etologiczne są przeprowadzane w laboratorium, wówczas jednak warunki eksperymentu czy też bodźce, którymi badacz działa na zwierzę, są maksymalnie zbliżone do naturalnych. Przykładem takiego postępowania jest obserwacja zachowania migracyjnego ptaków w planetarium, gdzie eksponuje się różne sztuczne obrazy nocnego nieba. Przeważnie jednak procedury laboratoryjne polegają na badaniu zachowania się zwierząt za pomocą różnego rodzaju testów. Obserwacji podlega zarówno spontaniczne zachowanie się zwierzęcia w danych warunkach eksperymentu, jak i zachowanie wyuczone, ukształtowane w wyniku specjalnego postępowania. Do zachowań spontanicznych badanych w laboratorium zaliczamy np. ogólną aktywność ruchową ocenianą w teście otwartego pola. Szczura lub inne zwierzę umieszcza się w klatce, której podłoga podzielona jest na kwadraty o równej powierzchni. Eksperymentator liczy, ile razy podczas trwania pomiaru zwierzę przekroczyło granice kwadratów. Często przedmiotem obserwacji są i inne współistniejące elementy zachowania, jak wspinanie się na łapki, węszenie, czyszczenie ciała, defekacja itp. W nowoczesnych laboratoriach wszystkie te zjawiska eksperymentator odnotowuje za pomocą urządzenia zwanego rejestratorem wydarzeń, umożliwiającego też komputerowe opracowanie danych. Niekiedy rejestracja zachowania odbywa się przez całą dobę lub dłużej.

28