str8

1.2. Kategorie teoretyczne 39

w zasadzie polityki zagranicznej zmierzającej do stworzenia lub utrzymania przedstawionego powyżej układu sił"¹. Z kolei według szwajcarskiego dyplomaty z XVIII stulecia. Emericha de Vattela. równowaga sil to „taki układ stosunków międzynarodowych. w którym żadne mocarstwo nic może zapanować nad innymi ani narzucić im swoich praw"². Równowaga sił zapewnia także warunki dla prawidłowego funkcjonowania prawa międzynarodowego, czyli zespołu zasad określających zachowanie państw. Jak stwierdził Lassa Óppenheim. „pierwszy i podstawowy morał. jaki można wyciągnąć z historii rozwoju prawa narodów, jest taki. że może ono istnieć tylko wtedy, gdy występuję balans, czyli równowaga sił miedzy członkami rodziny narodów"^{3 4 5}.

Równowaga sił to zatem sytuacja, w której żadne państwo nic góruje nad innymi i nic ma możliwości podporządkowywania sobie państw słabszych. Państwa dążą do równowagi, ponieważ chcą utrzymać niezależność i nie chcą dopuścić do hegemonii innego państwa. Łączą sle ze sobą w różne konfiguracje, aby zapobiec zwycięstwu koalicji wrogich państw. Zasadniczą funkcją równowagi sił nie jest wiec utrzymanie pokoju, lecz samego systemu suwerennych państw*. Równowaga sił Jest mechanizmem samoistnym, wynikającym z samej anarchii systemu międzynarodowego, nie Jest rezultatem oddziaływania polityków na wydarzenia, lecz wydarzeń na poli-tyków\ Cześć autorów utrzymuje, żc państwa zawsze dążą do maksymalizacji siły. a nie do równowagi: np. zdaniem Morgenthaua celem państw jest uzuskanie przewagi nad innymi⁶.

Mechanizm równowagi sił był stosowany w V w. p.n.e. podczas wojny pclo-poneskiej. gdzie, jak to stwierdził Tukidydes, główną przyczyną wojny był wzrost potęgi Aten i obawy, jakie budziło to w Sparcie⁷. Postępowanie zgodne z zasadą równowagi sił zalecał władcom włoskich statio Niccoló Machiavclli. Mechanizm ten stosowały państwa w wojnie trzydziestoletniej, zjednoczone przeciwko zamiarom zdominowania Europy przez Habsburgów. Najpoważniejszą próbą przezwyciężenia logiki równowagi sił w czasach nowożytnych były podboje Napoleona w latach 1795-1815. Jednakże porządek międzynarodowy utworzony na Kongresie Wiedeńskim w 1815 r.. zwany Koncertem Europy, zasadzał sie na równowadze sił oraz uznawaniu prawowitości i odrębności interesów innych państw. Zarazem uprzywilejował on mocarstwa, które miały uprawnienie do kreowania bytu państwowego poprzez uznawanie suwerenności nowych państw.

Zasady równowagi sił stosowały z powodzeniem Wielka Biytania w XIX w. oraz Stany Zjednoczone w XX w., gdy wspierając stronę słabszą, nie dopuszczały do wyłonienia sie hegemona na kontynencie europejskim (Stany Zjednoczone - także na azjatyckim), który w przyszłości mógłby zagrozić ich międzynarodowej pozycji.

1

   Remigiusz Bicrzanck. Zasady równowagi sił we współczesnym śwlecie. w. Zmienność i In stytucjonallzacja w stosunkach międzynarodowych, s. 95. Na temat równowagi sił w literaturze polskiej zob.: Kondrakicwicz. Systemy równowagi sił.

2

   Cyn. za: Stefanowicz. łxul międzynarodowy, s. 140.

3

   Lassa Óppenheim. International Law. I.ondon 1905. Longmans. l. 1. s. 79. cyt. za: Hcdlcy Buli. The Anarchical Society. A Study oj Order in World FołUics. London-Bastngstoke 1977. Mac-millan Press Ltd. s. 109.

4

   Buli. The Anarchical Society. s. 107.

5

   Waliz. Man. the State and War. s. 209.

6

   Morgcnthau. PoliUcs among Natlons. s. 210.

7

   Tukidydes. Wojna peloponeska. tłum. Kazimierz Kumanicckl. Wrocław 1991. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.