1109144877

20

1. Pojęcia i kategorie stosunków międzynarodowych

Cele polityki zagranicznej klasyfikuje się na podstawie następujących trzech kryteriów:

•    kryterium horyzontu czasowego - cele długo-, średnio- i krótkofalowe,

•    kryterium znaczenia - cele podstawowe (żywotne), główne (ważne w danym czasie) oraz drugorzędne,

•    kryterium treści - cele egzystencjalne (bezpieczeństwo, przetrwanie), koeg-zystencjalne (zaspokajające potrzeby państwa w zakresie jego roli, przynależności i współpracy międzynarodowej) oraz funkcjonalne (odnoszące się do różnych form regulacji, informacji, procedur decyzyjnych), które służą skuteczności osiągania pierwszych dwóch typów celów.

Podstawowe zadanie polityki zagranicznej polega na formułowaniu strategii i taktyki oraz doborze środków i metod działania państwa w środowisku międzynarodowym. Można przyjąć za Erhardem Cziomerem, że strategia to formułowanie celów długofalowych, wynikających z wartości nadrzędnych. Natomiast taktyka polega na określaniu celów doraźnych i krótkofalowych, które są podporządkowane strategii, przy równoczesnym uwzględnianiu zróżnicowanych przesłanek i ograniczenia systemu międzynarodowego. Wymaga ona doboru właściwych środków działania państwa pozwalających na osiągnięcie celu w określonej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej. Metody działania to sposoby posługiwania się środkami, które polegają na perswazji, przymusie lub nacisku bądź też nakłanianiu oraz różnych formach zachęty w stosunku do innego państwa lub uczestnika stosunków międzynarodowych [Cziomer 2005:122].

Instrumenty (środki) służą do realizacji przyjętych przez ośrodek decyzyjny celów i zadań polityki zagranicznej. Pod pojęciem instrumenty polityki zagranicznej rozumie się środki, metody i sposoby postępowania stosowane przez państwa dla osiągnięcia założonych celów. Wyodrębnia się instrumenty polityczne (i prawne), ekonomiczne, wojskowe i psychospołeczne.

Instrumentami politycznymi (i prawnymi) są kontakty pomiędzy oficjalnymi przedstawicielami państw (szefami państw, rządów, ministrami) oraz cała sfera stosunków dyplomatycznych. Dzięki kontaktom politycznym i dyplomatycznym dochodzi do wymiany opinii, konsultacji w sprawach interesujących strony dialogu, uzgadniania i koordynacji stanowisk, ale też ujawniania różnic, wywierania presji i osiągania kompromisu. Państwa posługują się dyplomacją w różny sposób. Stosują metodę pozytywną, w której wykazują dobrą wolę, obiecują korzyści, zachęcając dane państwo do nawiązania bliższych kontaktów oraz metodę negatywną, używając formy przymusu, perswazji, groźby oraz podstępu. Z kolei do metod neutralnych zalicza się konsultacje i wymianę informacji. Ośrodek decyzyjny musi stosować środki polityczne z uwzględnieniem umów i porozumień międzynarodowych państwa, z jego członkostwem w organizacjach międzynarodowych i udziałem w konferencjach międzynarodowych.

Instrumenty gospodarcze obejmują szeroko rozumiane zasoby gospodarcze państwa, a więc produkty materialne (np. surowce, żywność), usługi (np. turystyczne), kapitał (np. inwestycje bezpośrednie, kredyty), wiedzę naukowo-techniczną (np. wynalazki, technologie) oraz jego stosunki gospodarcze (np. handel