Czynniki polityki zagranicznej5

80 część pierwsza; Zarys teorii stosunków międzynarodowych

3. Cele polityki zagranicznej

Zagadnienia dotyczące celów polityki zagranicznej należą do najistotniejszych kwestii podlegających opisywaniu, wyjaśnianiu i prognozowaniu w nauce o stosunkach międzynarodowych. Jaka jest zatem relacja pomiędzy nauką o stosunkach międzynarodowych a polityką zagraniczną? Otóż nauka o stosunkach międzynarodowych bada podmioty stosunków międzynarodowych, zachodzące pomiędzy nimi związki, zależności przyczynowo-skutkowe, które te związki warunkują, uwzględniając czynnik czasu.

Istotę polityki zagranicznej, jej rodzaje można by spróbować określić opierając się na wymogu równowagi funkcjonalnej wobec interesów grup najbardziej wpływowych w państwie, który jednocześnie wyznacza i określa cele owej równowagi. Można je rozpatrywać jako równowagę wewnętrzną i zewnętrzną, przy czym należy zaznaczyć, że każda równowaga rozpatrywana jest w dwóch sferach: ekonomicznej i politycznej.

Wewnętrzna równowaga ekonomiczna to np. pełne zatrudnienie zasobów produkcyjnych, natomiast zewnętrzna równowaga ekonomiczna (równowaga bilansu płatniczego) to wyraz zasady rozrachunku gospodarczego z innymi państwami.

Wewnętrzna równowaga polityczna to pokrewność bieżących interesów podstawowych grup społecznych z działaniami władzy politycznej, natomiast zewnętrzna równowaga polityczna to równowaga praw i obowiązków danego państwa w stosunkach z innymi państwami. Brak danego rodzaju równowagi może oznaczać korzystny stan spraw dla państwa i społeczeństwa lub, druga możliwość, może być odzwierciedleniem istotnych strat społecznych.

Zasięg merytoryczny i materialny międzynarodowych celów, jakie państwo próbuje osiągnąć czy realizować, rozciąga się od tych bardzo specyficznych, wyłaniających się podczas debat w wąskich gremiach decyzyjnych, do zagadnień ogólnych, zasadniczych, uwydatniających wpływ i znaczenie państwa. W międzynarodowym systemie suwerennych państw, często rywalizujących ze sobą, cele polityki zagranicznej są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych, jako państwa, korzyści. Kiedy kraje hołdują takiemu właśnie rodzajowi polityki zagranicznej, określa się je jako realizujące swój narodowy interes. Główny element tej linii politycznej stanowi zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju. Kolejny to zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju, m.in. przez wspomaganie odpowiednich resortów gospodarki, równowagę rynkową, stabilność finansową i wiele innych wyznaczników międzynarodowej ekonomii politycznej. Trzeci element realizacji interesu narodowego w ramach polityki zagranicznej to wykreowanie sprzyjającego dla kraju i w kraju tzw. środowiska politycznego. Oznacza to w praktyce możliwość swobodnego wyboru przez obywateli danego państwa formy sprawowania rządów, sposobność wyartykułowania swoich opinii w tematach znaczących dla państwa i wpływu na nie. Kolejnym, czwartym elementem, jest zapewnienie spójności narodowej, co oznacza unikanie posunięć mogących prowadzić do niedwracalnych wewnętrznych podziałów, wszelkiego rodzaju sprzeczności i konfliktów mogących w rezultacie rozbić jedność narodową.

Celem polityki zagranicznej państwa jest niewątpliwie optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest zatem realizacja interesów całego społeczeństwa bądź jego zdecydowanej większości.

4. Środki i metody polityki zagranicznej

Państwa mają szeroką gamę instrumentów, dzięki którym mogą próbować osiągać wyznaczane cele polityki zagranicznej. M.in. chodzi tu o środki militarne, sposobności penetracji i interwencji oraz drogi dyplomatyczne. Stopień, w jakim dane państwa wykorzystują poszczególne instrumenty, jest bardzo zróżnicowany ze względu na możliwości i posiadaną siłę danego kraju, co definiuje się jako zdolność do zmuszenia lub przekonania jednego państwa do postępowania w sposób odpowiadający innemu, narzucającemu swą wolę. Należy zauważyć, że dane państwo może być silne w jednej dziedzinie, pozostając niejako w tyle w innych.

To, co określamy mianem środka militarnego w realizowaniu polityki zagranicznej, polega na wyraźnym lub dorozumianym zagrożeniu użycia siły lub rzeczywistym użyciu siły. Posiadanie odpowiedniego arsenału militarnego kwalifikuje się jako instrument polityki zagranicznej z tego względu, że uwydatnia on i podkreśla prestiż kraju w stosunkach międzynarodowych oraz jego wpływ na ogólną sytuację. Zwrócić należy uwagę na fakt, że były Związek Radziecki pomimo całkowitego braku stabilności ekonomicznej kraju i politycznego nieładu zachował supermocarstwową pozycję do czasu rozpadu w końcu 1991 r. dzięki właśnie zasobom militarnym, którymi dysponował.

Penetracja i interwencja, jako środki polityki zagranicznej, zakładają próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewnętrzną sytuację polityczną i zachodzące procesy w innym państwie. Mogą być one wypełniane przy użyciu takich metod, jak propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaż i, wreszcie, terroryzm.

Środek polityki zagranicznej, jakim są niewątpliwie drogi dyplomatyczne, polega na nawiązywaniu i utrzymywaniu stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Metodami są tu bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu międzyrządowym oraz prezentowanie swoich stanowisk w zakresie polityki zagranicznej na forach międzynarodowych za pośrednictwem organizacji międzynarodowych. Inną metodą stosowaną na drodze dyplomatycznej jest tzw. sygnalizowanie stanowiska przez dane państwo przez wypowiedzi na forum publicznym bezpośrednio przez zainteresowanych, albo upoważnienie kogoś do zaprezentowania owego stanowiska, które z kolei ma zostać zinterpretowane, jako wiadomość, przesłanie do innego rządu.

Trzecią metodą w dyplomacji jest tzw. dyplomacja publiczna. Są to wysiłki mające na celu tworzenie wizerunku państwa w środowisku międzynarodowym, a przy tym