s1 6

Przedstawiciele realistycznej teorii stosunków międzynarodowych utrzymują, że polityka międzynarodowa jest areną ciągłych zmagań o bezpieczeństwo. Analiza historyczna wskazuje, że wojna występuje w historii ludzkości niezależnie od czasu, miejsca czy kultury. Przemoc i wojna są im-manentnymi cechami systemu międzynarodowego, natomiast pokój jest jedynie przerwą między kolejnymi wojnami.

Zdaniem realistów państwo jest jedynym przedmiotem referencyjnym, któremu bezpieczeństwo ma być zapewnione. Państwa cenią potęgę, ponieważ daje im ona bezpieczeństwo i ochronę przed ewentualną agresją oraz umożliwia realizację innych celów. Stanowi też punkt odniesienia dla podejmowanych decyzji i działań. Potęga ekonomiczna daje możliwość zbudowania odpowiednich zdolności militarnych¹. Państwa odstraszają atak, demonstrując swoje zdolności i potencjał do wygrania wojny. Pole rywalizacji wyznacza system równowagi sił, którego naczelną zasadą jest niedopuszczenie do uzyskania hegemonistycznej przewagi przez jedno państwo kosztem pozostałych.

W systemie anarchicznym zagrożenia dla bezpieczeństwa są liczne, państwa je identyfikują i im przeciwdziałają. Indywidualne działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa prowadzą do sojuszy i wyścigu zbrojeń, co jest postrzegane przez inne państwa jako zagrożenie wymagające właściwej reakcji. Powstaje dylemat bezpieczeństwa, ponieważ to, co jest źródłem bezpieczeństwa dla jednych, jest zarazem źródłem troski dla drugich. Nie ma gwarancji, że państwa nie dokonają agresji, zawsze może się pojawić jakieś kwestionujące istniejący stan rzeczy, które zechce umocnić swoją pozycję².

Państwa nie mogą być pewne intencji innych państw, dlatego kierują się w polityce zagranicznej zasadą ograniczonego zaufania. Dziś pokojowe, mogą się jutro zmienić w agresywne. Zlekceważenie zagrożeń miałoby katastrofalne skutki, dlatego wymagana jest czujność. Wojna, tak jak deszcz, może przyjść w każdej chwili, dlatego utrzymywanie armii w czasach pokoju jest jak noszenie parasola w czasie niepogody³.

Realiści wskazują, że bezpieczeństwo można rozpatrywać z różnych poziomów analizy. Kenneth Waltz wyróżnia poziom jednostki i natury ludzkiej, państwa i jego ustroju oraz systemu międzynarodowego⁴. Wyjaśnienia pierwszego poziomu upatrują czynnik sprawczy w naturze ludzkiej, sile charakteru i decyzjach osób sprawujących władzę. Od osobowości przywódców w dużym stopniu zależy, czy w danej sytuacji dochodzi do wojny, czy zostaje zachowany pokój. Inny wpływ na politykę zagraniczną państwa wywierał Leonid Breżniew, inny Michaił Gorbaczow, inny Borys Jelcyn, a jeszcze inny Władimir Putin.

Teorie drugiego poziomu głoszą, że na politykę zagraniczną państwa wpływa jego charakter (demokracja/dyktatura), wewnętrzne mechanizmy organizacyjne i proces decyzyjny. Niedemokratyczny charakter państwa i nacjonalizm powodują, że społeczeństwo staje się podatne na argumentację wojenną. Z poziomu państwa w literaturze przedmiotu analizowano przyczyny wybuchu pierwszej wojny światowej oraz teorię demokratycznego pokoju.

Teorie trzeciego poziomu umiejscawiają przyczyny rezultatów na scenie międzynarodowej w strukturze systemu międzynarodowego. Do wojen może bowiem doprowadzać słabość organizacji międzynarodowych i mechanizmów rozwiązywania konfliktów. Z decydujących czynników należy tu wymienić anarchię, biegunowość, zmiany równowagi sił i relacje centrum - peryferie.

I tak na przykład, przyczyn wybuchu drugiej wojny światowej można się dopatrywać w cechach osobowości i działaniach Adolfa Hitlera i Józefa Stalina (poziom pierwszy), charakterze państwa i naturze społeczeństwa niemieckiego i radzieckiego (poziom drugi) oraz we wzroście potęgi Niemiec,

1

Patrz szerzej Anna Wojciuk, Dylemat potęgi. Praktyczna teoria stosunków międzynarodowych, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2010, s. 27-35.

2

   Kenneth N. Waltz, The Origins oj War in Neorealisl Theory, „Journal of Interdisciplinajy History” 1988, t. 18, nr 4, s. 619.

3

   Joseph S. Nye Jr., Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii i historii, tłum. Marek Madej, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2009, s. 26.

4

   Kenneth N. Waltz, Man, the State and War. A Theoretical Analysis, New York: Columbia University Press 1959.