Czynniki polityki zagranicznej6

82 część pierwsza: Zarys teorii stosunków międzynarodowych

podkreślenie jego możliwości wpływania na stan globalnej rzeczywistości. W latach słynnej „pieriestrojki” osoba Michaiła Gorbaczowa, jako reformatora swojego kraju, bardzo szybko, diametralnie zmieniła sposób postrzegania Związku Radzieckiego przez Zachód.

Środek ekonomiczny w polityce zagranicznej traktować można jako element metody kija i marchewki. Rozszerzanie dogodnych taryf celnych, udzielanie niskooprocentowanych kredytów, udzielanie różnego rodzaju pomocy krajom potrzebującym, są to przykłady pozytywnego wykorzystania środka ekonomicznego w polityce zagranicznej. Może być także opcja negatywna w postaci sankcji ekonomicznych nakładanych przez jedno państwo (państwa) na drugie (inne). Są to ograniczenia handlowe, wycofanie bądź zaprzestanie udzielania pomocy, blokowanie inwestycji.

5. Racja stanu

Racja stanu jako zjawisko polityczne i wartość polityczna pojawiła się w momencie powstania organizacji państwowej.

Definicje racji stanu można podzielić na trzy grupy:

•    określające raq'ę stanu jako bezwzględną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami;

•    określające rację stanu jako względną wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami;

•    określające istotę racji stanu jako autonomię interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm.

W definicjach encyklopedycznych przedstawia się rację stanu w kilku aspektach:

a)    wzgląd na dobro państwa;

b)    reguły postępowania politycznego;

c)    kryterium oceny działań politycznych;

d)    prioiytet dla interesu państwowego;

e)    prymat interesu zbiorowego;

f)    moralne podstawy podej mowania przez państwo określonych działań;

g)    priorytet nad normami moralnymi i prawnymi;

h)    argument do określonego działania politycznego.

Różne podejścia do problemu racji stanu pociągają za sobą istnienie zróżnicowanego interpretowania tego zjawiska. I tak racja stanu to reguła moralnego usprawiedliwiania zarówno zamiarów, jak i działań politycznych państwa. Racja stanu to także:

a)    kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności, czy nawet prawu;

b)    dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwość umocnienia j ego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy;

c)    podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych dla zachowania jego istnienia.

Racja stanu będąc wartością polityczną spełnia istotne funkcje wobec innych wartości politycznych. Są to:

a)    rozszerzanie lub zawężanie katalogu wartości politycznych;

b)    hierarchizacja wartości;

c)    interpretacja poszczególnych wartości;

d)    integracja wartości;

e)    relatywizacja poszczególnych wartości w odniesieniu do sytuaq'i historycznej. Jak widać, dogłębne studia nad zjawiskiem racji stanu prowadzą do wniosku, że

jest to pojęcie o niewątpliwie wyraźnie określonej treści, ale o nieostrych granicach. Okazało się to przyczynkiem dla J. Stefanowicza i M. Dobraczyńskiego do stwierdzenia, że:

[...] racja stanu nie poddaje się żadnej ścisłej definicji.

Natomiast W. Dziak i A.M. Faliński stwierdzili, że:

[...] nie ma jedynie słusznego sformułowania racji stanu.

Literatura

Bierzanek R., Współczesne stosunki międzynarodowe, Warszawa 1980

Bodnar A., Szczepański W. J., Stosunki międzynarodowe. Problemy badań i teońi, Warszawa 1983 Cottam R.W., Foreign Policy Motivation; A General Theory and a Case Study, Pittsburg 1977 Deutsch Karl W., The Analisis of International Relations, Prentice Hall 1968 Dobraczyński M., Mach R., Współczesna Kanada, Warszawa 1980 Dobraczyński M., Stefanowicz J., Polityka zagraniczna, Warszawa 1984

Dziak M., Faliński M., Racja stanu w oczach historyka i politologa, [w:] Edukacja polityczna, t. 3, 1983

Haliżak E., Kuźniar R., Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, funkcjonowanie, Warszawa 1994

Kukułka J., Historia współczesnych stosunków międzynarodowych, Warszawa 1994

Kukułka J., Problemy teorii stosunków międzynarodowych, Warszawa 1978

Mathissen T., The Functions of Smali States in the Strategies of the Great Powers, Oslo 1972

Modelski G., A theory of Foreign Policy, New York 1962

Northedge F.S., The Foreign Policies of the the Powers, London 1968

Pałyga E.J., Strony stosunków międzynarodowych (próba typologii), „Studia Nauk Politycznych”, 1978, nr 1

Parsons T, The structure of Social Action, New York 1937

Pastusiak L., Procesy decyzyjne w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 1980

Sprout M.H., Fundations of International Polińcs, Princeton 1966

Spykma N.J., American’s Strategy in World Politics, New York 1942

Suarez G., Briand, Paryż 1930

Sulmicki P., Międzynarodowa wymiana gospodarcza, Warszawa 1977