Czynniki polityki zagranicznej3

76 część pierwsza: Zarys teorii stosunków międzynarodowych

Niewątpliwie twierdzi się, że kraje o większej liczbie ludności, a tym samym, należy przyjąć, o wyższym dochodzie narodowym, są w stanie dynamiczniej wpływać na coraz bardziej zaawansowany rozwój swego kraju w dowolnych dziedzinach. Stać je na łożenie określonych środków finansowych na badania naukowe, kwestie militarne, park maszynowy itd. Jest to zatem inny aspekt czynnika ludnościowego w postaci stopnia zdolności do koncentracji wysiłków. Nie można jednak generalizować, nie jest to z pewnością regułą, że kraje o większej liczbie ludności muszą rozwijać się szybciej od krajów mniejszych pod tym względem. Tempo wzrostu bowiem to kompilacja wielu różnorodnych czynników, wśród których czynnik demograficzny rzadko zajmuje czołową, wiodącą pozycję.

Aby uznać czynnik ludnościowy za warunkujący charakter i skuteczność polityki zagranicznej, należy przyjrzeć się zespołowi czynników strukturalnych. Znaczącej, prestiżowej pozycji państwa na arenie międzynarodowej winna towarzyszyć pomyślna struktura czegoś, co możemy określić mianem aktywności społecznej. Chodzi tu o znaczący odsetek ludności zawodowo czynnej oraz, przede wszystkim, zadowalająco wysokie wskaźniki wykształcenia ogólnego i Specjalistycznego w społeczeństwie. Nie bez znaczenia jest dla polityki zagranicznej kwestia przypływu i odpływu siły roboczej. Jej niedobór może doprowadzić do znacznych migracji, natomiast konsekwencją masowego napływu siły roboczej z innego obszaru może być starcie się odmiennych kultur, tradycji, co może prowadzić do niepotrzebnych niepokojów społecznych.

Bardzo częstym ogniskiem sporów i sprzeczności międzypaństwowych, a tym samym przedmiotem uwagi polityki zagranicznej jest problem narodowościowy-nie ma bowiem niemal całkowicie państw jednonarodowych. Zatarcia powstają najczęściej tam, gdzie podłożem jest dyskryminacja określonych grup narodowościowych i etnicznych, czasem także religijnych. Sytuacje takie osłabiają oczywiście zwartość polityczną i siłę państwa, ale także wielokrotnie stanowią prowokację dla różnego rodzaju napięć w stosunkach z niektórymi państwami obcymi, co wielokrotnie jest bardzo niebezpieczne, prowadzić może nawet do konfliktów zbrojnych, a z pewnością do trwałych sporów dyplomatycznych.

Omawiając czynniki mające wpływ na politykę zagraniczną należy wymienić także siłę militarną państwa, zaznaczając jednak, że w czasach współczesnych jest to element pośredni, bardziej generalny. Wystarczające okazuje się dokonanie klasyfikacji przybliżonej, albowiem w ramach każdej kategorii państw występują zbliżone co do skuteczności i wpływu na politykę zagraniczną stany sił zbrojnych. Klasyfikacja winna mieć charakter swoisty i dwupoziomowy:

a)    jakość wojskowa - stopień potęgi państwa;

b)    miejsce zajmowane przez państwo w strukturze stosunków międzynarodowych.

Zależność polityki zagranicznej od siły wojskowej jest wprost proporcjonalna do rozmiarów tej siły.

Koncepcje militamo-strategiczne w najznaczniejszym stopniu kreują politykę potęg nuklearnych, przeważnie w ich stosunkach wzajemnych. Dzięki posiadanemu arsenałowi są mocarstwa te zdolne do zniszczenia potencjalnego przeciwnika bądź przeciwników, zatem zagrażają przetrwaniu. Wytworzyło to stan tzw. odstraszania, linii polityki zagranicznej przyjętej przez Stany Zjednoczone w dobie konfrontacji z ówczesnym Związkiem Radzieckim.

Państwa pozostałe, które dysponują także potencjałem nuklearnym, wyciągają z posiadania tej broni różnorodne wnioski dla swojej polityki zagranicznej. Państwa, na których obszarze rozmieszczona jest broń nuklearna, w różny sposób wykorzystują i pożytkują tę sytuację w polityce zagranicznej. Była RFN, na przykład, z jednej strony podkreślała swoją rangę i prestiż z tytułu rozmieszczenia na jej teiytorium potencjału nuklearnego, z drugiej zaś strony akcentowała na forach międzynarodowych swe pokojowe dążenia oraz cele, w szczególności jeśli chodziło o tzw. „politykę wschodnią”. Inne nieco zapatrywania reprezentują państwa mniejsze, takie jak Belgia czy Holandia. Wychodzą z założenia, że fakt przynależności do sojuszu zobowiązuje do umożliwienia dyspozycyjności terytoriów, zatem fakt ten nie ma szczególnego wpływu na ich i im podobnym politykę zagraniczną.

Jest grupa państw, która pretenduje do roli mocarstw regionalnych lub subregio-nalnych. Należą do nich m. in.: Iran na Środkowym Wschodzie, Izrael i Arabia Saudyjska na Bliskim Wschodzie, w Afryce Wschodniej Zambia i Kenia, RPA w Afiyce Południowej oraz Indonezja i Malezja w południowo-wschodniej Azji czy Brazylia w Ameryce Południowej. Co jest charakteiystyczne dla polityki militarnej tych państw, to to, że zauważalny jest tam znacznie dynamiczniejszy niż gdzie indziej wzrost wydatków na cele wojskowe, utrzymywanie stosunkowo dużych armii, wyposażenie w nowoczesną broń konwencjonalną, preferowanie lotnictwa odrzutowego, nacisk na rozbudowę systemów logistycznych. W tych przypadkach widoczna jest zbieżność pomiędzy zasobami wojskowymi a ekspansywnymi aspiracjami polityki zagranicznej.

Są także państwa, które w zależności od uwarunkowań wewnątrzpaństwowych bądź też w przypadku zagrożenia zwiększają swoje siły zbrojne. Niemożliwe jest zatem wyciąganie z takich posunięć jednoznacznych wniosków i mówienie o trwałym wpływie potencjału militarnego na politykę zagraniczną tych państw. Niewątpliwie państwa,które można określić jako słabe militarnie, skłaniają się w swej linii politycznej ku wzmacnianiu organizacji międzynarodowych. Chodzi oczywiście o Organizację Narodów Zjednoczonych oraz o organizacje regionalne. Państwa kładą ogromny nacisk na maksymalizację skuteczności akcji pokojowych i porządkowych tych organizacji. W ten sposób ich neutralna, czy też neutralistyczna, polityka zagraniczna jawi się bardzo wiarygodnie w orbicie stosunków międzynarodowych.

Siła militarna ma natomiast prioiytetowe znaczenie dla państw walczących o prawa do samostanowienia, przez co warunkuje politykę zagraniczną.