1109144868

12

1. Pojęcia i kategorie stosunków międzynarodowych

wych. Punkt zwrotny stanowiło powstanie scentralizowanego państwa narodowego (za symboliczną datę tej zmiany uważa się 1648 rok). Przyjmując za kryterium powstanie i zmianę warunków funkcjonowania scentralizowanego państwa narodowego, wyodrębnia się trzy etapy rozwoju stosunków międzynarodowych: 1) etap przedwestfalski, 2) etap westfalski i 3) etap późnowestfalski.

Etap przedwestfalski

Rozwojowi stosunków w czasach starożytnych towarzyszyło kształtowanie się różnorodnych form organizacyjnych, co pozwala mówić o istnieniu w owych czasach swoistych społeczności międzynarodowych, izolowanych od siebie i niefunkcjo-nujących w skali globu. Już w czasach starożytnych znano formy kształtowania stosunków między autonomicznymi, zorganizowanymi wspólnotami społecznymi [Pietraś 2006: 25].

Jednym z poprzedników etapu westfalskiego był system państw starożytnej Grecji (500 p.n.e. - 100 p.n.e.), zwany Helladą. Obejmowała ona liczne, niewielkie państwa-miasta (polis), które były powiązane rozmaitymi stosunkami. System Hellady opierał się głównie na wspólnocie języka i religii. W relacjach między pań-stwami-miastami nie występowała instytucja prawa międzynarodowego ani organizacja międzynarodowa. Państwa-miasta były względnie niezależne od siebie w sensie politycznym, aczkolwiek nie odwoływano się do zasady suwerenności państw-miast i suwerennej suwerenności. Do najbardziej znanych państw-miast należały Ateny, Sparta i Korynt.

Wiele greckich państw-miast zostało ostatecznie wcielonych do Cesarstwa Rzymskiego, które było prekursorem większych systemów politycznych. W wyniku podbojów i okupacji Rzymianie stworzyli potężne imperium, obejmujące większość Europy oraz ogromną częścią Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Rzymianie tworzyli mechanizmy organizacji życia społecznego, m.in. takie jak prawo narodów (ius gentium). Nie było ono jednak wyrazem woli suwerennych państw i nie regulowało stosunków między nimi. Imperium rzymskie było jedynym suwerenem.

Imperium było także dominującym modelem organizacji politycznej, która ukształtowała się w chrześcijańskiej Europie w ciągu kilku stuleci po upadku cesarstwa rzymskiego. Dwoma głównymi następcami Rzymu w średniowiecznej Europie były również imperia - na zachodzie Europy katolickie ze stolicą w Rzymie, a na wschodzie Europy i na Bliskim Wschodzie bizantyńskie (prawosławne), ze stolicą w Konstantynopolu.

Dlaczego średniowieczny świat chrześcijański przypominał raczej imperium niż system państw? Otóż państwa wprawdzie istniały, ale nie były suwerenne we współczesnym rozumieniu tego słowa. Władza i rządy opierały się na podstawach zarówno religijnych, jak i politycznych: papież i cesarz byli głowami dwóch równoległych i powiązanych ze sobą hierarchii - religijnej i politycznej. Królowie i inni władcy podlegali tym wyższym władzom i ich prawom, a więc nie byli w pełni niezależni. Nie było także jasno określonych terytoriów posiadających granice. Istniało wiele zróżnicowanych form organizacji życia społecznego: struktury im-