1109144869

13

1. Pojęcia i kategorie stosunków międzynarodowych

perialne, niezależne miasta-państwa, faktorie handlowe, a w końcowym okresie średniowiecza zaczęły się pojawiać scentralizowane państwa narodowe.

Etap westfalski

Cechą westfalskiego systemu stosunków międzynarodowych stało się powstanie, istnienie i funkcjonowanie scentralizowanego państwa narodowego. Stosunki międzynarodowe zaczęto rozumieć jako stosunki między narodami zorganizowanymi w państwa. Należy zauważyć, że państwo postrzegane jako jedność terytorium oraz władzy istniało i rozwijało się w Europie. Pozaeuropejskie systemy polityczne uważano za niższe twory polityczne.

Traktaty pokoju westfalskiego stworzyły swoiste prawne podstawy współczesnej państwowości i w konsekwencji fundamentalne zasady współczesnych stosunków międzynarodowych. Ich centralnym elementem było uznanie prawa każdego władcy do rządzenia własnym terytorium bez zewnętrznej ingerencji. Prawo to stworzyło podstawy zasady suwerenności państw i w konsekwencji ich formalnej niezależności. Traktaty pokoju westfalskiego ukształtowały podstawową grupę państw, które dominowały w świecie do początków XIX wieku. Były to: Austria, Rosja, Prusy, Anglia, Francja i Republika Zjednoczonych Prowincji.

Istotę organizacji i funkcjonowania westfalskiego systemu stosunków międzynarodowych określa pięć następujących elementów:

•    scentralizowane państwo narodowe jako forma organizacji wspólnot politycznych, stąd też ukształtowany system międzynarodowy był systemem pań-stwocentrycznym,

•    państwa były strukturami terytorialnymi i ich funkcjonowanie wiązało się z uprawnieniami zwierzchnimi w odniesieniu do terytorium z precyzyjnie wytyczonymi granicami,

•    suwerenność i suwerenna równość scentralizowanych państwa narodowych, oznaczała wyłączność ich uprawnień w odniesieniu do spraw wewnętrznych i niezależność w środowisku międzynarodowym, a więc niepodleganie innej władzy zwierzchniej,

•    regulowanie stosunków między scentralizowanymi i suwerennymi państwami przez prawo międzynarodowe,

•    mechanizm równowagi sił, który obok prawa międzynarodowego służył regulacji funkcjonowania środowiska międzynarodowego [Pietraś 2008: 58-59].

Westfalski system stosunków międzynarodowych podlegał procesowi transformacji, który obejmował ewolucję jego podmiotowej struktury oraz mechanizmów funkcjonowania środowiska międzynarodowego. Ewolucja podmiotowej struktury westfalskiego systemu stosunków międzynarodowych obejmowała przede wszystkim odchodzenie od jego państwowocentryczności. Oprócz państw działania transgraniczne zaczęły podejmować inne podmioty. W XVIII wieku były to międzynarodowe organizacje pozarządowe, a w XIX wieku zaczęły się rozwijać międzynarodowe organizacje międzyrządowe [Pietraś 2006: 32]. Rozwój stosunków międzynarodowych wiązał się także z intensyfikacją kontaktów gospo-