str35

chorym. Jest to obraz wzbudzający krytykę, przy czym zawarte w nim pojęcia „zdrowy” i „normalność” kierują się społecznym obrazem tak zwanego zwykłego obywatela i normy integracji organized me (według G. H. Meada) w genera-lizedother (według Goffmana).

Według tego wyobrażenia tożsamość )a osiągnięta jest przez konstruktywną zdolność naprawy, mówiąc dokładniej, przez zasadniczą zdolność samoleczenia człowieka, który z powodu kryzysu wpadł w patologię. Warunkiem jej powodzenia jest możliwie nieograniczony rozwój od narodzin endogennej osi popierającej życie, zaczynając od podstawowej ufności. Równolegle z tym przebiega rozwój osi kontrapunktów braku zaufania, zwątpienia, poczucia winy, uczucia niższości, rozproszenia, izolacji, absorpcji siebie i niechęci do życia. Oś ta nie jest bezpośrednio destruktywna, raczej może przecząca życiu, ale dystansuje się wobec dopasowania. Obie osie są konfrontowane indywidualnie przez wychowanie i na poszczególnych etapach życia w różny sposób nacechowane merytorycznie. Erikson rozwinął model, w którym te pola stoją naprzeciwko siebie. Podsumowując, są to:

►    Podstawowa ufność a podstawowa nieufność (niemowlęctwo).

►    Autonomia a wstyd i zwątpienie (wczesne dzieciństwo).

►    Inicjatywa a poczucie winy (wiek zabawy).

►    Prawdziwość a poczucie niższości (wiek szkolny).

►    Tożsamość i wykluczenie a rozproszenie tożsamości (adolescencja).

►    Intymność i solidarność a izolacja (młodzi dorośli).

►    Generatywność a zaabsorbowanie sobą (dorosłość).

►    Integralność a rozgoryczenie i rozpacz (wiek dojrzały)¹²⁸.

Istotnym momentem wpływającym na pozytywną tożsamość jest możliwość identyfikacji dorastających z różnymi jednostkami^{1 w}. Musi je jednak poprzedzać zadowalająca wzajemna relacja, „pomiędzy dzieckiem a dorosłymi, którzy się nim opiekują”¹³⁰. Erikson pisze: „{... ] los dziecięcych identyfikacji zależy od satysfakcjonującej integracji dziecka z godną zaufania i znaczącą hierarchią ról, dostarczoną przez pokolenia stanowiące rodzinę”¹³¹. Szczególnie w okresie dojrzewania, nacechowanym rozproszoną tożsamością, ważne jest wyrozumiałe otoczenie (rodzice, inni dorośli), które może wesprzeć młodych ludzi w radzeniu sobie z ich nadmierną samooceną oraz nietolerancją¹³².

15.3.3.5. Teoria tożsamości według interakcjonizmu

Jest to teoria, która pedagogice w ramach pracy socjalnej zdaje się bardziej przydatna. Dlatego też zostanie przedstawiona bardziej szczegółowo.

Lothar Krappmann opisuje w swej książce Soziologische Dimensionen der ldentitat (Socjologiczne wymiary tożsamości) często cytowaną, interesującą myśl¹³³. Według niego tożsamość jest tworem ciągle od nowa zaczynającego się starania o uzyskanie równowagi ze sobą i ze światem. Tożsamości się nie posiada, trzeba ją wciąż na nowo pozyskiwać w konfrontacji z innymi.

Każda sytuacja jest sytuacją interakcji. Jestem konfrontowany z potrzebami, oczekiwaniami oraz interesami innych i wyrażone są wobec mnie oczekiwania, które muszę skoordynować z własnymi wyobrażeniami. Mówiąc obrazowo, szarpię innych, ponieważ chcę coś od nich otrzymać, a oni szarpią mnie, ponieważ chcą coś dostać ode mnie. Tak długo jak ma miejsce wzajemna wymiana zgodnie z mottem: „Ty dasz mi to, ja dam tobie to”, realizuje się tożsamość. Jeśli przebiega nierównomiernie, powstaje kon-

¹²⁸ Ibidem, s. 116—117.

IM)

131

^1M Ibidem, s. 109. uo ibidem, s. 109-110. ni ibidem, s. 110.

K»^ł Ibidem, s. 88.

Strukturelle Bedingungen ftir die Teilnahme an Interaktion-

p5 L. Krappmann, Soziologische Dimensionen der ldentitat hssen, Stuttgart: Klett-Cotta 1973.