techniki socj 4

206

Wspomniane kryteria gwarantują tym lepsze wyniki badań socjome-trycznych, im bardziej — jak twierdzi N. E. Gronlund — odpowiadają następującym wymaganiom (podają je dosłownie za M. Pilkiewiczem):

1)    Jeżeli będą wskazywały jasno na rodzaj i istotę aktywności, zgodnie z którą ma być wybór dokonany.

2)    Jeżeli będą oparte na czynnościach lub sytuacjach dobrze znanych członkom grupy, przy pomocy których mają rzeczywiście możliwość nawiązania kontaktów pomiędzy sobą.

3)    Jeżeli w wystarczającym stopniu zminimalizuje się wpływ czynników przypadkowych, sytuacyjnych, związanych często z czynnościami specyficznymi, nieistotnymi dla życia grupy (takich, jak chwilowy nastrój, szczególne wypadki, zdarzenia, chwilowe wpływy osób z zewnątrz).

4)    Jeżeli oparte będą na silnych, istotnych i względnie trwałych stosunkach międzyosobniczych (takich, jak wspólna praca, zabawa, uczenie się).

5)    Jeżeli umożliwiają dokonywanie wzajemnych wyborów pomiędzy członkami danej grupy bez większych trudności, bez groźby zmienienia dotychczasowej struktury grupy wbrew woli jej członków oraz bez konfliktów wewnątrzgrupowych ¹.

Kryterium zawarte w pytaniu powinno być przede wszystkim tak sformułowane, aby było jednoznacznie rozumiane przez wszystkie osoby badane. W związku z tym nie wystarcza na ogół tylko ogólne jego sygnalizowanie. Przykładem tego może być następujące pytanie: „Z kim chciałbyś siedzieć w ławce”? Pytanie takie wymaga także pewnego jego uszczegółowienia. Uzyskuje się go poprzez podanie konkretnej sytuacji, w odniesieniu do której ma być dokonany określony wybór. Przytoczone dopiero co pytanie można by wyrazić w formie bardziej uszczegółowionej w sposób następujący: „Z kim chciałbyś siedzieć w ławce na lekcjach fizyki”? W przypadku takim ogranicza się znacznie zakres odpowiedzi na postawione w ten sposób pytanie i tym samym czyni się je bardziej precyzyjnym.

Błędem jednak byłoby odwoływanie się do sytuacji ograniczających nadmiernie zakres dorywczych wypowiedzi w badaniach socjometrycz-nych. Dzieje się tak, gdy sytuację wykorzystaną w pytaniu łączymy ze wspomnianymi już osobliwymi czynnościami, do których osoby badane mogą nie przywiązywać większej wagi, lub też być w nie zaangażowane jedynie chwilowo. Czynności takie dotyczą np. współpracy uczniów w ramach rozwiązywanego aktualnie zadania z algebry lub też z wykonywaniem doraźnych prac porządkowych, które trzeba za wszelką cenę wykonać. W przypadku takim wymieniane osoby są wybierane nie tyle wskutek emocjonalnego do nich przywiązania lub wewnętrznej ich akceptacji ile ze względu na reprezentowane przez nich zdolności i zasób wiedzy szkolnej².

Uwzględniona w pytaniu socjometrycznym sytuacja może być rzeczywista lub upozorowana (hipotetyczna). Sytuacja rzeczywista uwzględnia realne potrzeby osób badanych. Test konstruowany w oparciu o taką sytuację ma na celu nie tylko poznanie stosunków społecznych panujących w grupie, lecz także dokonanie w niej konkretnych zmian. Zmiany takie np. w klasie szkolnej mogą dotyczyć przegrupowania uczniów lub utworzenia nowych zespołów uczniowskich. Życie klasy aos:arcza wiele okazji, w których przy konstruowaniu testu socjometrycznego można posłużyć się sytuacją rzeczywistą. Sytuacją taką może być również planowany podział uczniów na zespoły, które mają wykazać prace społecznie użyteczne, lub zadania związane z programem nauczania. Może być nią podział uczniów danej klasy z uwagi na miejsca, jakie zająć chcą oni w autokarze lub pociągu podczas wycieczki szkolnej czy też zapowiedziany wybór członków samorządu klasowego itp.

Wykorzystanie sytuacji rzeczywistej jako kryterium socjometrycznego stwarza warunki bardziej spontanicznego i naturalnego dokonywania wyborów przez osoby badane, niż w przypadku sytuacji upozorowanej.

Sytuacji upozorowanych, nierealnych należy raczej unikać. Wyniki testu socjometrycznego skonstruowane na podstawie takiej sytuacji budzą poważne wątpliwości natury metodologicznej. W przypadku jednak gdy nie jesteśmy w stanie spełnić życzeń uczniów wyrażonych w odpowiedzi na pytania przedstawiające sytuacje rzeczywiste — lepiej jest odwołać się do sytuacji upozorowanych, niż łudzić uczniów realnością spełnienia ich życzeń. Do sytuacji takich można odwołać się również wtedy, gdy nie mamy sposobności poznać bliżej charakterystycznych dla członków grupy czynności, które rzeczywiście znaczą coś dla nich.

Wartość diagnostyczną pytań, dotyczących sytuacji nierealnych, może w pewnym stopniu podnieść odpowiednia instrukcja wprowadzająca. W przypadku pytania: „Z kim ze swojej drużyny poszedłbyś bez obawy na nocną wartę?” można by zastosować następującą instrukcję: „Przypuśćmy, że nasza klasa tworzy jedną drużynę harcerską i że znajdujemy się wszyscy na obozie letnim, w namiotach nad jeziorem. Trzeba dla obrony obozu wystawić na noc dwuosobowe warty, aby pilnować obozu”³. Instrukcja poprzedzająca pytania, w tym także pytania dotyczące sytuacji rzeczywistych, ma za zadanie wprowadzenie uczniów w pewien szczególny nastrój, sprzyjający szczerym i spontanicznym wypowiedziom.

Konstruując test socjometryczny nie wolno zapominać, że powinien składać się z pytań ciekawych i interesujących wszystkich członków grupy, a także uwzględniać sytuacje typowe dla ich życia i odnosić się do sze-

1

N. E. Gronlund, Sociometru in the Classroom, New York 1959, s. 340 (za M. Pil-kiewicz: Techniki socjomctrycznc, op. cit.

2

^m Por.: G. Bastin, Statut social, op. cit., s. 23.

3

ⁿ M. Pilkiewicz, Techniki socjomctryczne, op. cit., s. 42«.