techniki socj 2

202

socjometrycznych obu wspomnianych wersji stwierdził zadziwiającą wręcz stałość wszystkich wyników bez względu na rodzaj zastosowanej techniki. Osoba łubiana — według jego badań — pozostaje łubiana, a izolowana nie traci również nic z przypisywanych jej cech przez osoby badane niezależnie od techniki, wymagającej dokonania określonego wyboru (pozytywnego lub negatywnego)^,0.

Do technik nieklasycznych zalicza się m. in. technikę „Zgadnij kto?", plebiscyt życzliwości i niechęci, oraz technikę szeregowania rangowego. Techniki te, a szczególnie technika socjometryczna J. L. Moreno omówione zostaną w dalszej części obecnego rozdziału.

Wszystkie wymienione wyżej techniki socjoinetryczne służyć mogą takim samym w zasadzie lub podobnym celom badawczym. Przede wszystkim dotyczą — jak wiemy — stosunków społecznych, panujących wśród członków danej grupy. Chodzi tu szczególnie o stosunki społeczne w jej nurcie nieformalnym (nie kontrolowanym przez czynniki zewnętrzne), tzn., można z ich pomocą dowiedzieć się, jacy członkowie grupy należą do osób powszechnie łubianych lub nie łubianych; jacy z nich darzą się odwzajemnioną sympatią lub antypatią; jacy są całkowicie niedostrzegani lub wręcz odrzucani. Pod tym względem mogą one oddać niemałe usługi nauczycielom w ich pracy badawczej. Okazuje się bowiem, że nauczyciele nie znają na ogół dostatecznie nieformalnego nurtu życia klasy szkolnej. Nawet kilkumiesięczna praca z uczniami nie pozwala na bliżej zobiektywizowaną orientację w tym zakresie.

Badania na powyższy temat przeprowadził m. in. G. Bastin ⁿ. Chciał przekonać się czy nauczyciele są w stanie na podstawie własnej obserwacji i intuicji zidentyfikować uczniów łubianych, izolowanych i odrzuconych oraz wskazać na nawiązane przyjaźnie i utworzone główne podgrupy w klasach, w których nauczali oni codziennie przez 3 miesiące. W tym celu poddano badaniom socjometrycznym 405 uczniów w wieku 12-15 lat z 12 klas szkoły technicznej i przeprowadzono rozmowę z 4 nauczycielami z każdej uwzględnionych w badaniach klas. W wyniku badań okazało się, że nauczyciele mieli trudności w odpowiadaniu na stawiane im pytania i że wypowiadane przez nich opinie nie tylko nie zgadzały się ze sobą, ale niekiedy były wręcz sprzeczne z wynikami badań socjometrycznych. Podobne wnioski wysunęli ze swych badań N. E. Grandlund ¹² i M. M. Co-ste ^,3. ^{1 2}

Z pomocą technik socjometrycznych jesteśmy w stanie poznać struktury wzajemnych powiązań ze sobą poszczególnych uczniów, ich pozycję społeczną zajmowaną w nieformalnej strukturze klasy szkolnej, podgrupy istniejące w jej obrębie, przynależność uczniów do nich, zmiany w stosunkach między osobniczych i międzygrupowych, a także postawy wzajemne uczniów (przychylne, obojętne, nieżyczliwe) itp. Najczęściej techniki so-cjometryczne — zgodnie z sugestią M. Pilkiewicza — dotyczą:

—    identyfikowania jednostek wymagających specjalnej uwagi, np. uczniów nieprzystosowanych społecznie lub nadmiernie zahamowanych;

—    klasyfikowania osób w różnych kategoriach, np. w kategoriach popularności (podział na tzw. „gwiazdy”, „osoby izolowane” i „przeciętne”);

—    ustalenia struktury wewnętrznej grupy (ilość podgrup, ich skład osobowy, powiązania itp.);

—    mierzenia takich czynników, jak wielkość wpływu jednostek na drugie, a nawet badania spostrzegania i oceniania własnej roli i ról innych członków w grupie oraz badania innych przejawów świadomości społecznej^,ł.

Badania tego rodzaju dają się zastosować w stosunku do grup liczących od kilku do kilkudziesięciu osób, poczynając od dzieci w wieku przedszkolnym. Stosowane bywają w sposób indywidualny i zbiorowy. Badacze odwołują się przeważnie do drugiego sposobu ze względu zwłaszcza na oszczędność czasu. W przypadku jednak dzieci przedszkolnych i osób nie umiejących pisać- zachodzi konieczność przeprowadzania indywidualnych badań socjometrycznych. Uznaje się na ogół wyższość tych badań nad zbiorowymi badaniami socjometrycznymi także w przypadku młodzieży szkolnej.

Jak już wspomniano poprzednio — niewątpliwą zaletą technik socjometrycznych jest prostota w ich użyciu. Zastosowanie ich trwa w zasadzie nie dłużej niż 15 minut. Mało istnieje badań testowych lub ankietowych, które w tak krótkim czasie dostarczyłyby tyle przeróżnych informacji, co techniki socjometryczne. Wymagają one też minimum wyposażenia materiałowego. Wystarcza w zupełności kartka zeszytu i ołówek. Choćby z powyższych powodów warto posługiwać się nimi szczególnie celem bliższego poznania statusu socjometrycznego ^{3 4} poszczególnych uczniów i wychowanków oraz niektórych procesów i zjawisk grupowych klasy szkolnej⁵, zespołów wychowawczych w domach dziecka i internatach, drużyn i zastępów harcerskich. Stosować je może każdy nauczyciel i wychowawca odpowiednio do tego przygotowany i jednocześ-

1

¹⁰ A. Bjerstedt, Interpretatfons of Sociometric Choice Status. Lund, C. W. Gleerup 1956 (za G. Bastin, op. cit., s. 18).

» G. Bastin, Statut social des adolcsents. Lcs obsewatlons des professeurs et le test sociometriąue, „Cahicrs de pedagogie et d'O.P.", 1953, nr 12 s. 15-19.

^,ł N. E. Granlund, The Accuracy of Teachcrs Judgemcnts Concering the Socio-metric Status of SLrth — Grade Pupils, „Sociometry” 1956, nr 13, s. 197 - 227

2

329 - 357.

^ł* M. M. Coste, Claiwoyance de la perception de choix sociometriąues dans les groupes scolarisis, „Rev. Fr. Social” 1961, nr 1, s. 45-50.

3

M. Pilkiowłcz, Techniki socjometryczne, op. cit., s. 422 i nast.

4

>* Przez „status socjometryczny” rozumie się miejsce jednostki w hierarchii grupowej, ustalane za pomocą badania socjometrycznego.

5

Por. M. Łoboćki, Wychowanie w klasie szkolnej. Z zagadnień dynamiki grupowej, Warszawa 1975.

»