PICT5861

lym względem technika dzienniczków obserwacyjnych w jej pierwszej i drugiej wersji może oddać duże usługi zwłaszcza nauczycielom.

Technika obserwacji fotograficznej i próbek zdarzeń

Pomocne w badaniach pedagogicznych mogą okazać się również takie techniki obserwacji niestandaryzowancj, jak technika obserwacji fotograficznej i technika obserwacji próbek zdarzeń, czyli technika obserwacji zdarzeń znaczących (por. A. Góralski. 1994. s. 22 i n.; A. Janowski, 1985, s. 171 174; H.T. Wright, 1970. s. 114-119).

Technika obserwacji fotograficznej dotyczy całokształtu zachowania się osoby obserwowanej w ściśle określonej sytuacji i czasie. Charakterystyczną jej cechą jest „fotograficzna szczegółowość” zarówno w spostrzeganiu danego zachowania, jak i jego zaprotokołowania. W zastosowaniu jej postuluje się. aby skupić się także na warunkach, w jakich występuje obserwowane zjawisko, używać w jego opisie języka potocznego i nic zastępować opisu zachowania wyłącznie jego interpretacją. Tak więc technika obserwacji fotograficznej przypomina w dużej mierze technikę dzienniczków obserwacyjnych w jej pierwszej wersji (nic uwzględniającej sprecyzowanego bliżej celu badań. Różni się od niej tym, że: 1) odbywa się raczej w niedługim czasie, np. podczas kilku lub kilkunastu lekcji, 2) odznacza się dużo większą intensywnością i dokładnością w rejestrowaniu możliwie wszystkich nadarzających się faktów i zdarzeń, łącznie z warunkami i sytuacjami, które faktom i zdarzeniom tym towarzyszą, 3) wymaga odnotowywania wszystkiego, co wiąże się z przedmiotem obserwacji, już w chwili samego postrzegania, przy ograniczeniu do minimum czynników pamięci. Podstawowym założeniem tego rodzaju techniki jest uchwycenie wszystkiego w sposób tak pełny, jak tylko jest to możliwe, aby następnie móc zastanowić się. co można z tym zrobić. Technika ta stosowana być może przede wszystkim w badaniach wstępnych, podobnie jak technika obserwacji dorywczej i technika dzienniczków obserwacyjnych.

Technika obserwacji próbek zdarzeń jest niemal identyczna z techniką obserwacji fotograficznej. W odróżnieniu od tamtej dotyczy zawsze tylko jednej wyselekcjonowanej specjalnie grupy zdarzeń czy faktów i przyświeca jej bliżej sprecyzowany cel badawczy. Do „zdarzeń" takich, które mogą zaciekawić obserwatora, posługującego się tego rodzaju techniką, można w warunkach życia szkolnego zaliczyć m.in.: kłótnie i nieporozumienia uczniów, ich czynny udział w lekcji, przeszkadzanie w jej prowadzeniu, podpowiadanie i skarżenie na lekcjach. niewykonywanie poleceń nauczyciela i wiele innych. Z chwilą zaistnienia oczekiwanego zdarzenia, obserwator nie ingeruje zupełnie w jego przebieg. Stara się natomiast dokonać dokładnych spostrzeżeń, które opisuje przez cały czas

trwania danego /darzenia lub bezpośrednio po jego zakończeniu. Technika ta wymaga dużej cierpliwości, ponieważ zaplanowane zdarzenia nic zawsze występują w spodziewanym czasie.

Niektórzy nie bez racji zastanawiają się, czy można ją stosować w odniesieniu np. do wyraźnie niepożądanych społecznic i moralnie zachowań uczniów, wymagających odpowiedniego postępowania wychowawczego ze strony nauczyctc-la-obscrwatora. Zakłada ona bowiem — jak wspomniano — brak jakiejkolwiek interwencji w obserwowane zdarzenie. Godne uwagi jest także to. iż spostrzeganie znaczących zdarzeń ma tym pełniejszą wartość poznawczą, im więcej się ich spostrzega i tym samym im bardziej rozciągnięte w czasie jest zastosowanie owej techniki. Okazuje się ona użyteczna szczególnie w przypadku zdarzeń pojawiających się co jakiś czas. a nic w sposób ciągły. Jest też ekonomiczna w tym znaczeniu. że obserwator spostrzega i interpretuje tylko niektóre zdarzenia.

/. przedstawionych technik obserwacyjnych na szczególną uwagę w badaniach pedagogicznych zasługują technika obserw acji skategoryzowanej i technika obserwacji próbek czasowych oraz technika dzienniczków obserw acyjnych. Żadna z nich nie jest jednak doskonalą techniką badawczą. O przydatności ich w tego rodzaju badaniach decydują często warunki, w jakich się je stosuje i cele badawcze, jakim mają służyć. Ostatecznie zaś, ich wyniki zależą w dużej mierze od samego obserwatora, któremu przysługuje nic tylko zdolność bezstronnego i obiektywnego patrzenia na rzeczywistość. lecz także prawo do różnego rodzaju uproszczeń i błędów w tym zakresie. Przeto tym większa ostrożność i dokładność powinna charakteryzować każdego obserw atora podczas postrzegania, gromadzenia i interpretowania zaobserwowanych danych i to bez względu na rodzaj zastosowanej techniki obserwacji.

6. Gromadzenie, opracowywanie i interpretacja danych z obserwacji

Prowadzenie obserwacji, jako metody badań pedagogicznych, pozostaje w nierozerwalnym związku z gromadzeniem, opracowyw aniem i interpretacją danych obserwacyjnych. Wymienione czynności są poniekąd trzema następującymi po sobie etapami w końcowej fazie jej zastosowania.

69