Top 44

i mówiącej do mikrofonu). Wolno przechodzić do następnego hasła przed wypisaniem 4 synonimów, i później do niego wracać. Pisz szybko, nie zwracając uwagi na kaligrafię i ortografię.

1. STOWARZYSZENIE 2. LISTA    3. CZĘSTO    4. KŁÓTLIWY

5. KŁOPOT    6. POSTAWA 7. DOBROĆ    8. KIELICH

9. UŁATWIAĆ 10. NIEPOSŁUSZNY

5. Po upływie 4,5 minuty¹ oblicz swój wynik. Przedtem sprawdź, czy na Twej liście nie znalazły się słowa, które nie są synonimami. Słowa takie należy skreślić, jeśli wypisałeś mniej niż 40 Synonimów — uzupełnij pozostawione luki i zapisz, ile Ci to zajmie-czasu. Na kontu podano dla porównania po 4 synonimy każdego słowa.--hasła według Śłownika wyrazów bUśkozńacznych pod red. S. Skorupki (Warszawa 1968. „Wiedza Powszechna”). .

Co oznaczają wyniki przedstawionych zadań? Gdyby analogiczne zadania przerobione zostały w formie testu, czyli pod bezpośrednią kontrolą odpowiednio wyszkolonego specjalisty i miały opracowane normy, mógłby uzyskać Czytelnik informację, ile procent osób o porównywalnym wykształceniu i wieku uzyskuje wyniki gorsze od niego. Jeśli sam przeprowadzi tę próbę i porównają z wynikami innych osób — będzie to tylko namiastka pomiaru.

Dobry rezultat nie musi jednak świadczyć np. o zdolnościach literackich danej osoby, gdyż wchodzi tu w grę tylko jedna zdolność elementarna i to wcale nie należąca do najważniejszych. W dodatku twórca nie zawsze musi pracować w pośpiechu i może wertować słowniki. Oczywiście duża płynność skojarzeniowa jest dlań cenną zaletą. Czy da się ona rozwijać? Bez wątpienia, i trzeba przyznać, że właśnie ludzie, których język podziwiamy, najwięcej ją ćwiczą. Protokołami tych „ćwiczeń”, włączonych w poważną pracę, są pokreślone rękopisy, pełne zdań ulepszanych przez wymianę słów, jak w owym fragmencie Popiołów:

„Wbrew (podstawowym)² (groźnym)³

srogim myśliwskim zasadom (...”).

Widzimy tedy, gdzie należy się dopatrywać sensownych prawzorów pozornie sztucznej od początku do końca procedury dobierania słów, wyzyskiwanej w testowaniu omówionej zdolności.

Najistotniejszy pożytek, jaki ktoś może wynieść z podanych wyżej i analogicznych prób, to nie zaświadczenie o stopniu danej sprawności, lecz autorefleksja natury dydaktycznej. Należy ona całkowicie do Czytelnika, Czy jednak tylko do Czytelnika o aspiracjach literackich bądź .dziennikarskich? Bynajmniej. Słowa pełnią ważną funkcję w naszym spostrzeganiu i myśleniu. Kto mimo formalnej znajomości kilkunastu tysięcy słów stale ubiera swe impresje w ogólnikowe, wytarte formułki, prawdopodobnie nie tylko mało komunikuje, ale i mało spostrzega, myśli. Jak kandydat na studenta, który, wymieniając ulubiony przedmiot szkolny, odpowiada na prośbę o uzasadnienie swej inklinacji tylko tyle, że przedmiot ów jest ciekawy. Dotknięta • wyżej kwestia nie sprowadza się- tedy do stylistyki wypowiedzi.

Jednym z dodatkowych aspektów oceny wyników przedstawionych prób jest wartościowanie oryginalności, a nie tylko liczby odpowiedzi. Sprawę tę omawiamy nieco dalej.

93

1

Albo przy pracy z magnetofonem — 1,5 minuty.

2

i^a Są to słowa napisane, i wykreślone przez Żeromskiego w toku pracy nad rękopisem, oczywiście nie w podanej wyżej konfiguracji graficzni, lecz w postaci kolejnych skreśleń i dopisków. Patrz H. Mortkowicz-Olczakowa: -O Stefanie Żeromskim. Warszawa 1964, PIW; s. 176. Tamże informacje o innych przykładach poszukiwania odpowiednich określeń, które można uporządkować graficznie tak oto;

3

(cichy)    (grube) (cieniste)

gnuśny powiew;    rozłożyste jabłonie.