w001

1. Wprowadzenie do problemu medycyny katastrof

Jan Ciećkiewicz

Z katastrofalnymi w skutkach zdarzeniami mamy do czynienia od zarania dziejów. Wiedza o najgroźniejszych z nich jest przekazywana przez tradycję od czasów, w których nie było jeszcze pisma. Przykładem może być choćby biblijny potop, czy mity o zagładzie Atlantydy. W czasach nam bliższych dowiadujemy się o nich z zapisów historycznych. Częstość i skala takich zdarzeń jest w znacznej mierze zależna od obszaru i wielkości populacji, w której się rozgrywają. Dlatego właśnie obecnie, kiedy liczba ludności tak bardzo wzrosła, kiedy żyjemy w coraz większych skupiskach, dysponując przy tym znacznie większą niż niegdyś ilością energii, zagadnienie katastrof nabiera coraz większego znaczenia.

Zjawiska takie, choć różnorodne i rozgrywające się w bardzo różnej skali, przez co są trudne do precyzyjnego zdefiniowania, mają pewne cechy wspólne. Po pierwsze, nikt ich się w konkretnym miejscu i czasie nie spodziewa i dlatego dotknięta nimi społeczność jest przeważnie wobec nich bezradna. Po drugie, rozmiar zniszczeń i liczba ludzi wymagających pomocy przekraczają możliwości udzielenia jej w oczekiwanym zakresie.

Spośród wielu definicji pojęcia „katastrofa” najlepiej ilustruje problem ta, przyjęta w USA przez Federalną Agencję Zarządzania w Sytuacjach Nagłych i przez Czerwony Krzyż.

Katastrofa to zdarzenie powodujące śmierć, obrażenia i zniszczenie mienia o takim nasileniu, przy którym nie wystarczają działania podejmowane rutynowo celem ograniczenia jego skutków. Zwykle występuje nagle i wymaga natychmiastowego, skoordynowanego działania wielu osób i instytucji.

Zaletą powyższej definicji jest to, że nie zawiera żadnych liczb, bo nie liczba poszkodowanych i wymagających pomocy jest istotna, lecz niemożność jej udzielenia szybko wszystkim tego potrzebującym. Definicja ta narzuca więc sposób myślenia przydatny w każdej sytuacji, która przerasta możliwości ratujących.

„Możliwie jak największej liczby...” może jednak znaczyć, że nie dla wszystkich. Konieczne są więc kryteria, na jakich podstawie ustali się zarówno kolejność udzielania pomocy, jak i sytuacje, w których dla dobra większej grupy można będzie odstąpić od zajmowania się niektórymi ofiarami, których ratowanie byłoby połączone z wysiłkiem nieproporcjonalnie dużym w stosunku do rokowania.

Uwaga:

Istotne przykazanie postępowania ratowniczego w zdarzeniach masowych, bez względu na ich skalę, brzmi następująco: Jeżeli nie można pomóc wszystkim, którzy tego potrzebują, to trzeba przynajmniej starać się zrobić jak najwięcej dla możliwie jak największej ich liczby.

Najprościej można to ująć jako dzielenie potrzebujących pomocy medycznej na tych, którzy ze względu na ich stan nie mogą na nią czekać, bo ich życie jest bezpośrednio zagrożone, na tych którzy mogą poczekać, bo udzielenie im pomocy nawet o kilka godzin później nie zmniejszy ich szans przeżycia i na tych, którzy muszą poczekać aż pomoc zostanie udzielona bardziej jej potrzebującym, a także niestety na tych, którym już pomóc nie można.

Taki podział określany jest jako segregacja medyczna, a coraz częściej, używając przyjętego w nomenklaturze międzynarodowej słowa triage, jest jednym z głównych obszarów zainteresowania stosunkowo nowej dziedziny wiedzy nazywanej medycyną katastrof. Dotyczyć to będzie zarówno wypadku drogowego, kiedy na miejscu okazuje się, że jeden zespół ratownictwa medycznego staje wobec kilku rannych, jak i zdarzenia, w którym cały system ratownictwa miasta, a niekiedy nawet regionu lub kraju, nie jest w stanie zabezpieczyć możliwości udzielenia pomocy jego ofiarom.

Inna definicja katastrofy, przydatna z punktu widzenia epidemiologii, brzmi następująco:

Katastrofa to rezultat poważnego zaburzenia ekologicznych relacji między człowiekiem, a jego środowiskiem, występującego nagle (lub wolno jak w przypadku suszy) i powodującego konieczność użycia środków nadzwyczajnych do jego opanowania, często z koniecznością uzyskania pomocy zewnętrznej lub międzynarodowej.

Do celów praktycznych, związanych z zarządzaniem i koordynacją pracy odpowiednich służb i instytucji, rozróżniamy sytuacje, którym przypisujemy następujące określenia:

1