Obraz
9 (23)

Rozdział 8

Wskaźniki pozycji społecznej

Rozdział siódmy był wprowadzeniem do ogólnej problematyki pomiaru, natomiast obecnie przejdziemy do konkretnych zagadnień związanych z pomiarem pozycji społecznej. Celem tego rozdziału jest dostarczenie odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób zwykło się w socjologii identyfikować usytuowanie jednostek w najistotniejszych wymiarach stratyfikacji społecznej. Zagadnienia te przedstawimy w perspektywie historycznej, zaczynając od prezentacji metod wielowskaż-nikowego pomiaru stosowanego w badaniach amerykańskich społeczności lokalnych. Będzie to wstęp do głównej części niniejszego rozdziału, jaką jest charakterystyka wskaźników pozycji społecznej, konstruowanych w terminach przynależności zawodowej jednostek. Postaramy się najpierw wyjaśnić, dlaczego zróżnicowanie zawodowe utożsamiane jest z główną płaszczyzną stratyfikacji społecznej, wskażemy na pewne ograniczenia tej perspektywy badawczej, a następnie omówimy właściwości najbardziej znanych skal i klasyfikacji zawodów.

8.1. Pomiar wielowskażnikowy w społecznościach lokalnych

Stały postęp w metodologii badań nad strukturą społeczną jest zasługą kolejnych pokoleń badaczy. Jeżeli chodzi o techniki pomiaru wielowskażnikowego, pierwsze próby dotyczyły zbiorowości o zasięgu lokalnym, co oczywiście eliminowało możliwość ich zastosowania w analizach wykraczających poza granice rozpatrywanego regionu. Zaryzykowałbym, że wśród najbardziej znanych wyjątkiem była Living Room Scalę skonstruowana w latach trzydziestych przez był Franka Chapina. Przekonany o wielowymiarowym charakterze procesów stratyfikacji zdefiniował on status społeczny jako „pozycję, którą rodzina, lub jednostka, zajmuje ze względu na przeważający, przeciętny standard zasobów kulturalnych, efektywnego dochodu, posiadania dóbr materialnych i uczestniczenia w życiu wspólnoty lokalnej” (Chapin 1935). Definicja ta stała się punktem wyjścia utworzenia kilku skal pozycji społecznej, z których najbardziej znana, Living Room, ograniczała się do zasobów domowych.

Teoretycznym uzasadnieniem tej skali były trzy założenia o znaczeniu living 102 room-pomieszczenia rozumianego jako najbardziej reprezentacyjna części domu

- jako wyznacznika statusu jednostek. Pierwsze z nich mówi, że wokół living room koncentrują się interakcje społeczne, zarówno jeżeli chodzi o członków rodziny, jak i gości. Po drugie, living room będąc centrum, stanowi bezpośrednie odzwierciedlenie wszystkich zasobów kulturowo-materialnych i innych czynników statusu. Po trzecie, zakłada się, że ważne jest, jak jesteśmy oceniani przez innych; ponieważ wyposażenie living room jest najbardziej wystawione na widok publiczny - w porównaniu z innymi wyznacznikami statusu - w największym stopniu może podlegać ocenie sąsiadów, przyjaciół i gości.

Danych do Living Room Scalę dostarczały informacje uzyskiwane z kwestionariusza zawierającego dokładny spis sprzętów. Pytania podzielono na dwa bloki. Pierwszy obejmował wyposażenie w sprzęty materialne, przedmioty charakteryzujące kulturę i styl życia rodzin, np. czy w pokoju jest duży dywan, czy są zasłony w oknach, półki z książkami, pianino, gazety i radio. Drugi blok dotyczył raczej jakości tych rzeczy i sprzętów. Ankieter odnotowywał, czy w pokoju jest czysto, czy jest utrzymywany porządek oraz to, jaki jest styl domu i w jakim stanie są poszczególne przedmioty.

Chapin poświęcił sześć lat na skonstruowanie tej skali, testując ją w dziewięciu stanach na zbiorowości 1500 rodzin. Eksperymentom tym przyświecał ambitny cel stworzenia standardowego wskaźnika pozycji społecznej bez względu na specyfikę lokalnego kontekstu. Po wypróbowaniu różnych zestawów pytań w 1933 roku powstała wersja obejmująca najistotniejsze aspekty, którym przypisano wartości liczbowe. Badania metodologiczne potwierdziły jej trafność, co ustalono porównując sumaryczne punktacje skali z pozycją społeczną rodzin określaną przez inne wskaźniki. Oceny tych samych rodzin dokonywane przez różnych ankieterów były ze sobą zgodne, co dowodziło wysokiej rzetelności tego narzędzia.

Skala Chapina była łatwa w zastosowaniu na etapie zbierania danych i opracowywania wyników. Na uwagę zasługują dwie rzeczy - jej „amerykański" charakter i oczywiste ograniczenie użyteczności do stosunkowo zamożnych środowisk. Identyfikowała ona tylko pozyq'ę społeczną posiadaczy living room z klasy średniej. Nie można było się nią posługiwać w innych krajach ze względu na osadzenie w amerykańskich realiach. Podkreślano też jej małą stabilność w czasie, wynikającą ze zmian wyposażenia domów, co powodowało konieczność usuwania z niej starych, i uwzględniania nowych i modnych sprzętów, wchodzących na rynek. Rzecz jasna, najważniejszym elementem oceny jest trafność. Jak łatwo stwierdzić, Living Room Scalę była przede wszystkim narzędziem pomiaru materialnych aspektów pozycji społecznej i wybranych aspektów stylu życia. Pomijano w niej to, co już wtedy stanowiło najistotniejsze wyznaczniki statusu, a mianowicie poziom wykształcenia, pozycję zawodową i dochody jednostek.

Jak Chapin kojarzony jest z Living Room, tak W. Lloyd Warner przeszedł do historii jako twórca lndex of Status Characteristics, niewątpliwie najbardziej znanego wskaźnika pozycji społecznej w epoce community studies. Jak stwierdziliśmy już w rozdziale trzecim tej pracy, Warner był jednym z pionierów badań nad stratyfikacją społeczności lokalnych. W badaniach prowadzonych w Jonesville kierowany przez niego zespół zastosował technikę „ocenianego uczestnictwa" (evaluated participation). Dostarczyła ona podstawowego materiału do identyfikacji klas i zarysowania hierarchii społecznej. Był to materiał jakościowy uzyski-

Pomiar wielowskażnikowy w społecznościach lokalnych

103