WSP J POLN248

312

Tcnryt Dol/rzyńskj, Teksi

Tekst jako przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych

Zainteresowanie ponadzdaniowymi relacjami językowymi w całościowych komunikatach doprowadziło do wyodrębnienia się w ramach językoznawstwa osobnej dyscypliny badawczej - teorii tekstu, nazywanej też t e -k s t o 1 o g i 4 (lingwistyczną) lub lingwistyką tekstu. Istnienie tej dyscypliny jest wyraźnie zaświadczone od połowy lat sześćdziesiątych naszego wieku. Niektóre wchodzące w jej zakres zagadnienia, jak podział „psychologiczny" zdania (odpowiadający rozczłonkowaniu na temat i re-mat) czy relacje międzyzdaniowe, poszerzające zasięg składni, rozpatrywano już wcześniej, w latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku, w czym mają też swój udział uczeni polscy: Stanisław Szober, Stanisław Jodłowski i Zenon Klemensiewicz. Promotorką systematycznych badań nad strukturą tekstu spójnego stała się w Polsce Maria Renata Mayenowa, która od początku lat siedemdziesiątych inicjowała spotkania naukowe i publikacje poświęcone tej problematyce, zapraszając do udziału w tych pracach wielu badaczy z różnych ośrodków naukowych i dyscyplin humanistycznych.

Najdawniejszych antecc-densów tego kierunku badań niektórzy uczeni szukają w obrębie starożytnej retoryki, która stanowiła zbiór reguł dotyczących układania i wygłaszania mów sądowych i politycznych, a więc przekazywała pewną wiedzę na temat sposobu użycia języka w wypowiedzi i struktury komunikatów mówionych. W traktatach retorycznych poruszane były kwestie powtarzania pewnych elementów językowych w tekście (co - jak pamiętamy - może być wykładnikiem spójności), norm gatunkowych, zasad kompozycji - w tym sposobów rozpoczynania i kończenia różnego typu tekstów. Obserwacje te nie osiągnęły jednak wystarczającego poziomu ogólności, by można było mówić, że dotyczą struktur)⁷ tekstu w ogóle. Nie doprowadziły do wyłonienia pojęcia „tekst”. Ponadto towarzyszyła im silna tendencja normatywna, miały więc charakter przednaukowy.

Pewne elementy refleksji nad strukturą wypowiedzi, które stały się przedmiotem zainteresowań teorii tekstu, znaleźć też można w obrębie poetyki, stylistyki i genologii literaturoznawczej. Korzyść jest wszakże obopólna: dyscypliny te mogą obecnie w pogłębiony sposób analizować budowę utworów literackich i gatunków artystycznych, wykorzystując nowe kategorie opisu wypracowane w obrębie teorii tekstu.

Skoro nauka ta dostarcza sposobów analizy wypowiedzi, wypowiedź zaś i sam akt komunikacji słownej stanowią przedmiot zainteresowania wielu dyscyplin humanistycznych, wyniki badań nad strukturą tekstu spójnego otworzyć mogą nowe perspektywy w obrębie takich nauk, jak logika, psychologia, socjologia, antropologia, folklorystyka i in.