WSP J POLN237

300

Tłtrcsa Dol-rzynsku, Tekst

Delimitatory przynależne do różnych płaszczyzn tekstu tworzą złożone wiązki znakowe sygnalizujące lub ujawniające granice wypowiedzi. Także sam sposób przekazu tekstu - ustny czy za pośrednictwem pisma - poddany jest różnym konwencjom delimitacyjnym. Tekst mówiony okolony jest dłuższymi pauzami, jego zakończeniu towarzyszy spadek linii intonacyjnej, czasem też zwolnienie tempa. Teksty pisane operują własnym zróżnicowanym repertuarem znaków, w tym - bogatym zestawem znaków typograficznych stosowanych w drukach, np. winiety, wytłuszczone litery inicjalne, układ karty tytułowej. Wszystkie te środki służą zapewnieniu integralności wypowiedzi - sekwencji wyrażeń językowych tworzącej jeden całościowy znak.

Delimitacja tekstu, jak i inne własności strukturalne wypowiedzi, poddawana być może różnym modsTikacjom i eksperymentom komunikacyjnym. Dziedzina, w której bardzo często wprowadzane są nowe konwencje delimitacyjne, uchylane zaś i przekształcane dawne, jest obszar literatur}’ -z jego bogatym repertuarem form gatunkowych podległych stałej ewolucji. Uchylenie delimitatorów- jednego typu zwykle nie pozbawia tekstu wyrazistego konturu jako odrębnej całości znaczącej, ponieważ - jak mówiliśmy -punkty graniczne rozpoznane być mogą na podstawie innych elementów wiązki znaków. Możliwa jest tu jednak pewna gra z tekstem - gra, w której naruszane są takie konstytutywne cechy wypowiedzi, jak wyrazistość jej granic. Rezultatem takiej gry jest w skrajnym przypadku tekst o zatartym początku i końcu, przybierający postać wypowiedzi fragmentarycznej, a więc tekst, który zatraca status odrębnego znaku. Ów tekst jest rozchwiany znaczeniowo, zwielokrotniają się możliwości jego interpretacji - zależnie od tego. w' jaką domniemaną całość komunikacyjną włączy go sam odbiorca. Ponieważ tych możliwości jest wiele i nie są one w pełni przewidywalne, zatem pewne i ostateczne ustalenia interpretacyjne okazują się niemożliwe, każde zaś odczytanie jest aktem arbitralnym, otwierającym nieskończoną perspektywę odczytań alternatywnych. Tekst staje się d z i e ł e m otwartym (Eco. 1973).

Naruszanie gatunkowych konwencji delimitacyjnych prowadzi więc do zanegowania integralności znakowej tekstu. Eksperymenty literackie tego typu zainicjowane zostały przez Laurence'a Sterne'a, autora Podróży sentymentalnej przez Francję i Włochy (1768; przekł. poi. 1817). Poetyka fragmentu uprawiana była na dużą skalę w romantyzmie. Gry z wyznacznikami granic tekstu pozostają istotnym problemem estetycznym do chwili obecnej.