WSP J POLN238

301

Mechanizmy spójności tekstu

Mechanizmy spójności tekstu

Kolejne zdania wypowiedzi zespalają się w płaszczyźnie sensu, tworząc koherentną całość. Proces ten przebiega przy uwzględnieniu zarówno treści semantycznej owych zdań (ich znaczenia kodowego), jak i treści pragmatycznych towarzyszących im w danej wypowiedzi. W owym procesie przywoływana jest więc m.in. relewantna „wiedza o świecie”, czyli zespół przekonań na temat tego, o czym mówi tekst, a także wiedza o sytuacji, w której jest on komunikowany (w tym również o uczestnikach aktu komunikacji). Uwzględniana bywa też ogólna wiedza o zasadach komunikacji - taka chociażby, jaką znamy z rozważań o maksymach konwersacyjnych Paula Grice'a.

Koherencja tekstu odtwarzana jest przy jego odbiorze. Odbiorca rekonstruuje ją poprzez ciąg wnioskowań i hipotez interpretacyjnych. Skuteczne odtworzenie związków treściowych w procesie odbioru tekstu zależy od aktywności odbiorcy komunikatu, który z kolejnych porcji informacji powinien zbudować jednolitą całość znakową. Te działania interpretacyjne wymagające niejednokrotnie znacznej dozy inwencji - poddane są wszakże pewnym rygorom: odbiorca kieruje się przede wszystkim obiektywnymi wskaźnikami spójności zawartymi w tekście, czyli takimi własnościami językowymi kolejnych zdań, które przesądzają o ich spójności linearnej czy strukturalnej.

Najogólniejszą cechą wzorcowego tekstu spójnego jest to, że stanowi on komunikat przekazywany przez jeden podmiot mówiący, którym może być jeden człowiek lub grupa ludzi (a w pewnych wypadkach także inne istoty). Ów podmiot pozostaje wciąż ten sam w toku przekazywania całego komunikatu. Ponadto komunikat kierowany jest stale do tego samego odbiorcy - indywidualnego bądź zbiorowego.

Jedność nadawcy i odbiorcy znajduje wyraz w tym, żc wszystkie wyrażenia okazjonalne typu „ja - ty - tu - teraz” (w terminologii J akobsonowskiej - „przełączniki”, ang. sbifiers) są w kolejnych zdaniach tekstu skorelowane pod względem referencjalnym. Każde „tu” i „teraz” odniesione jest do miejsca i momentu mówienia stale tego samego nadawcy do tego samego odbiorcy. Z tej semantyczno-pragmatycznej właściwości wypowiedzi wynika pewna przesłanka istotna dla jej koherentnej interpretacji: tekst usytuowany jest w jednej perspektywie świadomościowej; przy jego interpretacji aktualizuje się jakiś określony i ograniczony zasób wiedzy o świecie, będący w posiadaniu danego nadawcy i przywoływany ze względu na danego odbiorcę.

Tekst spójny definiowany jest jako wypowiedź na jeden temat. Ta inhe-rentna cecha tekstu bywa objaśniana w rozmaity sposób. Mówi się na przykład, że wszystkie zdania tekstu stanowią cząstki pewnej treści globalnej dającej się wyrazić jednym zdaniem. Temat tego zdania to zarazem temat całe-