WSP J POLN241a

Mechanizmy spójności tekstu 305

cy, który w tej funkcji nazywany jest zaimkiem anaforycznym. Również sama relacja nazw określana jest jako relacja anaforyczna (Grochowski, 1996; Szumska, 1996). Przykład takiego nawiązania znaleźć można w zdaniach: Piotr kupił komputer. To (“kupno komputera) pochłonęło wszystkie jego oszczędności lub Ten komputer to było od dawna jego marzenie. W pozycji „derywatu” - oprócz zaimków anaforycznych i nazw z takim zaimkiem - może się pojawić sama nazwa w postaci identycznej jak w antecedensie, np. Babcia ma kota. Babcia bardzo go lubi. Niekiedy ta nazwa może podlegać elipsie, np. Janek pojechał w góry. (Janek) Będzie chodzić na długie wycieczki. Jednoznaczne powiązania powstają też w wypadku, gdy nazwa zastąpiona zostaje swoim synonimem (np. Wczoraj spotkałem kierownika. Szef zlecił mi załatwienie pewnej delikatnej sprawy) lub gdy jej derywatem jest wyrażenie uboższe treściowo, o szerszym zakresie, np. Janek lubi grać w brydża. Ta gra rozwija intelekt. Wart odnotowania jest fakt, że kolejność odwrotna nie gwarantuje jednoznaczności nawiązania i jest dewiacyjna, np. Do pokoju wszedł mężczyzna. Blondyn w okularach (to ten mężczyzna czy ktoś inny?) usiadł w fotelu. Poprawna kolejność mogłaby tu być taka: Do pokoju wszedł blondyn w okularach. Mężczyzna usiadł w fotelu.

Relacje izotopiczne przybierają niekiedy mniej zdeterminowaną językowo postać i - podobnie jak nawiązania tematyczne - mogą być motywowane wiedzą o święcie. Na tej zasadzie wiążą się ze sobą takie wyrażenia refe-rencjalne, które odnoszą się do tych samych przedmiotów’ (np. Tadeusz Kościuszko - Naczelnik), do części przedmiotów (np. statek - rufa), do przedmiotów powiązanych relacją przyległości, w tym także stosunkiem przyczynowo-skutkowym (np: przestępstwo - sad). Zdania, w' których wystąpią te nazwy, uznane mogą być za fragment spójnego tekstu, jeśli tylko odbiorca potrafi przywołać odpowiednią wiedzę o świecie, motywującą związek następnika z poprzednikiem.

Mechanizmy spójności tekstu wykazują różny stopień złożoności i przybierają rozmaitą postać (Halliday, Hasan, 1976). Niekiedy odwołują się do skomplikowanych przekształceń semantycznych i pojęciowych, trudnych do odtworzenia przy odbiorze tekstu. Ten różny stopień komplikacji, jak i wielość poziomów- powiązań sprawiają, że linearną spójność tekstu należy uznać za zjawisko stopniowalne. Cechuje ona różne teksty w stopniu niejednakowym. Tekst może w ogóle nie wykazywać spójności linearnej. Tym, co przesądza o jego statusie jako tekstu jest założona koherencja znaczeniowa całego komunikatu, która zmusza do szukania powiązań treściowych kolejnych zdań.

Badanie różnych linearnych nawiązań w wypowiedzi pozwala pod nowym kątem spojrzeć na odrębność stylów funkcjonalnych i używanych w nich form gatunkowych, dostarcza narzędzi opisu indywidualnych stylów autorskich (Gajda, Balowski, 1996). Przede wszystkim zaś ukazuje me-