WSP J POLN241

304

Teresa Dohrzyrtskj:, Tekst

w sferze przedmiotowej - stanowić mogą podstawę charakterystyki stylistyczne) tekstów. Poszczególne sposoby tematyzacji i łańcuchy tematyczne

0    określonym układzie nawiązań okazują się typowym elementem konstrukcyjnym w tekstach reprezentujących rozmaite gatunki wypowiedzi.

Umiejętna tematyzacja, dostosowana do wymogów gatunkowych i biorąca pod uwagę okoliczności przekazu tekstu oraz zakres wspólnej wiedzy nadawcy i odbiorcy, stanowi ważny element kultury języka. Lm odleglejsze są nawiązania tematyczne w tekście, w im większym stopniu odwołują się do relacji przedmiotowych, tym odtworzenie koherencji tekstu dokonywane przez odbiorcę może być trudniejsze. Nadawca powinien odpowiednio dawkować różne typy nawiązań tematycznych - stosownie do typu-iekstu

1    możliwości odbiorcy⁷. Duże skoki pojęciowe oparte na indywidualnych skojarzeniach dopuszczalne są tylko w wypadku, gdy nadawca dzieli z odbiorcą rozlegle obszary wspólnej wiedzy - w każdym razie taką wspólnotę one zakładają. Wykorzystywane to by^rwa w poezji lirycznej. Nawiązania łatwe, oparte na styczności powiązanych członów tekstu, cechują np. komunikaty skierowane do dzieci lub do ludzi niewykształconych.

Kontrolując jednoznaczność nawiązań tematycznych, nadawca musi brać pod uwagę, czy dane wyrażenie nie odnosi się do innych elementów poprzedzającego tekstu niż te. z którymi on sam pragnął je spoić. Wielotorowość tematyzacji to elementarny błąd w konstruowaniu spójnej wypowiedzi. Przykładem tego typu usterki stylistycznej może byc para zdań: Kasia spotkała sv parku Marysię. Dziewczynka (która? - Kasia czy Marysia?) bardzo się ucieszyła z tego spotkania. Łatwość wiązania elementów wypowiedzi nie jest wprost proporcjonalna do ich odległości. Identyfikacja poprzednika zachodzi przy uwzględnieniu czynników gramatycznych, semantycznych, a niekiedy także pragmatycznych - gdy w grę wchodzą relacje przedmiotowe. Problem ten ma swój wymiar psycholingwistyczny i zależy od funkcjonowania pamięci operacyjnej rejestrującej wytwarzany lub odbierany tekst.

Powtarzalność informacji w tekście wykracza poza relację tematyzacji. W różnych częściach zdania pojawiać się mogą wyrażenia referencjalne odnoszące się do przedmiotów, o których już była mowa, a więc przynależne do sfery datum. Jest rzeczą bardzo ważną, żeby komunikat w sposób jednoznaczny budował pewna sytuację przedmiotową, żeby zawsze wiadomo było, czy chodzi o jakiś znany przedmiot, czy o przedmiot wprowadzony po raz pierwszy. Relacje wyrażeń tożsamych lub jakoś powiązanych referen-cjalnie to relacje izotopiczne (Greimas, 1966).

Z tego względu wyrażenia referencjalne w tekście dzielą się na te, które dany obiekt wprowadzają po raz pierwszy i te, które odnoszą się do niego po raz kolejny, są więc derywatami poprzednich. Wyrażenia oznaczające przedmioty „znane” mogą posiadać wykładnik relacji łączącej je z ich te-kstowym poprzednikiem. W języku polskim będzie to zaimek wskazują-