WSP J POLN24

266 bumsfarr LtjpU, Ls.itunKOWC wzorce wypowiem

tunek rozpatruje się tu w relacji do innych gatunków przynależnych do tej samej sieci komunikacyjnej. Przedstawione skomplikowanie rzeczywistości gatunkowej można zatem w miarę adekwatnie uchwycić tylko za pomoc4 bardzo złożonych pojęć typologicznych oraz typologii jako podstawowej metody systematyzowania w genologii. Za podstawowy poziom w tego typu hierarchicznym uporządkowaniu należy uznać poziom gatunkowy. Niżej sytuuje się poziom odmian gatunkowych, a jeszcze niżej - poziom konkretnych wypowiedzi. „Ku górze” system wzorców' gatunkowych trzeba osadzić względem odpowiednich systemów' nadrzędnych - stylów związanych z sytuacjami społeczno-komunikacyjnymi. (Patrz hasło: Style i odmiany języka).

W obrębie poszczególnych stylów' stosunkowa najdłuższe tradycje ma porządkowanie gatunków' stylu artystycznego za pomocą poziomu rodzajowego z podziałem na lirykę, epikę i dramat. Dziś to rozróżnienie bywa zastępowane innym: wiersz - proza - dramat. Przesłania ono naw'et rozróżnienia gatunkowe.

W innych stylach stworzenie względnie całościowego systemu porządkującego to dopiero zadanie do wykonania dla genologii. Nie sposób jednak nie dostrzec pewnych naturalnych uporządkowań, wytwarzania się makro-gatunków', bloków' i mikrosystemów gatunkowych oraz historycznych ciągów gatunkowych. Ich istnienie św-iadczy o tym, że gatunki nie stanowią tw'orów całkowicie samodzielnych i niezależnych od siebie, lecz wyrastają i rozwijają się we współżyciu z innymi, a także rywalizują z sobą i uzupełniają się wzajemnie. Znajduje to wyraz w' potocznych i naukowych opisach konkretnego gatunku. Jest on określany m.in. przez zestawienie z gatunkami, z którymi razem tworzy mikrosystem. Opozycje w tym bloku gatunkowym są podstawą do wydzielania dominant, wyznaczników gatunkowych (cech gatunkotwórczych) i reguł ich łączliwości.

W miarę pełny opis poszczególnych gatunków wymagałby bardzo obszernych monografii (por. o liście m.in.: S. Skw’arczyńska, Teoria listu, Lwów 1937; A. Kałkowska, Struktura składniowa listu, Wrocław' 1982). Szczególnie złożoną strukturę mają gatunki artystyczne. W ich opisie trzeba uwzględnić m.in. grę między realną sytuacją komunikacyjną i zaprojektowaną w tekstach. Skomplikowane relacje zachodzą także między różnymi gatunkami artystycznymi.

Każda z gatunkowych „rodzin” stylowych ma sw^roją specyfikę, przejawiającą się w poszczególnych gatunkach i w ich wzajemnych powiązaniach. Z reguły w każdej sferze komunikacyjnej jeden (lub więcej) z gatunków zajmuje w danym okresie pozycję centralną, np. współcześnie artykuł w komunikacji naukowej. W życiu codziennym chyba ciągle to miejsce zajmuje rozmowa. W komunikacji społeczno-politycznej obok gatunków- gazetowych (np. artykuł, felieton) w XX w-, pojawiły się ekspansywne gatunki ra-