WSP J POLN2

262

SianśfotB Gjuu. Gitunkowe wzorce wypowiedzi

Każda dziedzina określonej historycznie działalności ludzkiej dysponuje bowiem złożonym i różnorodnym repertuarem gatunków, które ją obsługują. Wzorce gatunkowe odpowiadają charakterystycznym sytuacjom działań językowych. Świadomość ludzka dysponuje szerokim repertuarem gatunków dla oglądu i rozumienia rzeczywistości. Gatunku nie można wiązać tylko z gotowymi formami wypowiedzi, obejmuje on znacznie więcej: wartościujące rozumienie, ujmowanie i przedstawianie świata (Bachtin, 1986). Słowem, jest zarówno czynnikiem formotwórczym, iak i kategorią aksjologiczną oraz poznawczą.

Gatunki funkcjonują więc jako swojego rodzaju manifestacje światopoglądów ukształtowanych w długotrwałym, historycznym procesie przemian rzeczywistości społecznej i kultury, jako ich odbicie i jednocześnie narzędzie aktywnego kształtowania. Każdy gatunek jest zdolny do uchwycenia określonych stron rzeczywistości, każdy dysponuje właściwymi sobie zasadami selekcji, formami oglądu i rozumienia świata oraz ma określone możliwości w zakresie szerokości ujęcia i głębokości przenikania. Gatunek zatem to złożony system środków i sposobów rozumienia rzeczywistości, a także kształtowania tekstu i znajdywania dla niego miejsca w obiegu społecznym.

W działalności komunikacyjnej istnieje uporządkowany system konwencjonalnych wzorców gatunkowych. Bez jego przyswojenia nie byłoby efektywnej komunikacji. Wzorzec gatunkowy można traktować jako projekcję typu wydarzeń komunikacyjnych - osadzonych w określonym kontekście kulturowymi - na struktury tekstowe. Za główne kategorie wzorca można przyjąć użytkowników języka (nadawcę i odbiorcę), typ działalności kulturowej, temat oraz intencje komunikacyjne. Konkretne teksty mogą realizować wzorce w różnej mierze.

Gatunkowa systematyzacja tekstów

Jednym z głównych zadań dyscyplin, które interesują się tekstami, jest systematyzacja wypowiedzi. Dokonuje się jej za pomocą dwu metod: klasyfikowania i typologii. Obie metody łączyć to, że wskazują na hierarchiczny układ wśród klasyfikowanych zjawisk, natomiast dzieli fakt, że pierwsza posługuje się pojęciem klasy, druga - także typu.

Klasyczne pojęcie klasyfikacyjne jest wynikiem działalności klasyfikacyjnej, tj. podziału jakiegoś zbioru na podzbiory lub odpowiedzi na pytanie, do jakiej klasy należy dany obiekt (np. tekst). Zrodzone w wyniku klasyfikowania pojęcie przedstawia konstrukt myślowy, odnoszący się do obiektów zgrupowanych w klasie (podzbiorze) oraz obejmujący cechy wspólne i specyficzne dla tych obiektów. Pojęcie klasyfikacyjne stanowi więc zespół