WSP J POLM148

258 Sbsłibłazi Cutfda. Lr2Umko*A*c wzorce wypowiedzi

Kategorie gatunkowe S4 związane z tradycją głęboko zakorzenioną w naszej świadomości kulturowej. Znajduje to wyraz w potocznej samoświadomości gatunkowej oraz w potocznych nazwach gcnologicznych, takich jak prośba, zaproszenie, kłótnia.

Do tej por)^- genologia nie dopracowała się ani spójnej, ogólnie akceptowanej teorii gatunku, ani pełnego opisu rzeczywistości gatunkowej. Nie znaczy to, że w dorobku genologii nie ma ważkich osiągnięć. Znaczącą w skali światowej pozycję zajmuje genologia polska. Jej najwybitniejszym przedstawicielem była Stefania Skwarczyńska (19C2-1988), autorka genolo-gicznej syntez) teoretycznej (Skwarczyńska, 1965) oraz założycielka i długoletnia redaktorka czasopisma „Zagadnienia Rodzajów Literackich” (od 1958), w którym ukazuje się Słownik gatunków literackich, zawierający opisy poszczególnych gatunków tekstów.

Według Skwarczyńskiej strukturę gatunkową konstytuują takie czynniki, jak: (1) nadawca, (2) odbiorca, (3) stosunek nadawca - odbiorca, (4) sytuacje - nadawcza, nadawczo-odbiorcza i odbiorcza, (5) funkcja tekstu, (6) przedmiot (temat) tekstu, (7) ujęcie przedmiotu. (8) tworzywo tekstu, (9) przedstawienie i wyraz oraz (10) kod. Te czynniki i ich relacje rzutowane na tekst stanowią swoisty „czerpak”, za pomocą którego można wybierać różne gatunki. Ilość wariantów struktury tekstu jest nieograniczona jako rezultat możliwych modyfikacji czynników i ich relacji oraz odpowiadających im pól (sposobów realizacji) w tekście.

Spośród wszystkich czynników Skwarczyńska wysuwa na czoło funkcję, gdyż jej modyfikacje decydują o specyfice pewnych typowych struktur oraz inicjują procesy zmian w całej strukturze gatunkowej. Z reguły na danym etapie rozwoju gatunek otwiera określony zespół możliwości na skali niższy - wyższy stopień schematyzacji; ma także jakąś dominantę, która może pochodzić z różnych pól strukturalnych i występować jako zasadniczy czynnik identyfikacyjny gatunku w określonym ich zespole, np. układ stroficz-ny i treściowy wyróżnia sonet spośród gatunków poetyckich.

Cechą charakterystyczną teorii genologicznej Skwarczyńskiej jest zespolenie podejścia strukturalistycznego i funkcjonalnego oraz nawiązywanie do koncepcji dynamicznej struktur)'. W swoim teoretycznym modelu autorka usiłuje uwzględnić naturalną różnorodność i zmienność konkretnych tekstów. Jej ujęcie gatunku ma korzeme w analizie tekstu rozumianego jako część składowa procesu komunikacji, międzyludzkich kontaktów. Koncepcję genologi-czną Skwarczyńskiej można nazwać humanistyczną teorią gatunku.

Obok tej uczonej istotny w-kład w rozwój genologii o orientacji literaturoznawczej wnieśli tacy badacze, jak: Michał Głowiński, Maria Jasińska, Henryk Markiewicz, Ireneusz Opacki, Stefan Sawicki, Irena Sławińska, Jan Trzynadlowski, Czesław Zgorzelski. Z teoretycznych i praktycznych pobu-