SDC13424

Itr

Ki

JI.X Wzorce wypowiedzi - gatunki urzędowe

165

E*Ki

Sili

e zmarnuj

chaKbflju^aiJ

iych jeałląafeśj' iermin.Sat)ifcs : są famlrołw rażające np ćią iukb Irian

nmi)ę.nfnę &v uiądondia

rjjotpjaap

WriWcptó?,

aiowyrli** I

Ddońfeaan

iibfe^Pl

wJrrbtol- I

Teksty urzędowe eksponują formalną więź między uczestnikami aktu komunikacji. Bezosobowość ujawnia się w szczególności w komunikacji niezin-dywidualizowanej. Jest wyrażana przede wszystkim za pomocą licznych form nieosobowych czasownika, głównie z morfemcm się (np. powołuje się, postanawia sif, odwołuje się) albo zakończonych na -no, -to (np. postanowiono, odwołano, usunięto). Czynności nadawcy często wyrażane są za pomocą czasowników 3. os. I. poj. (np. Rada Ministrów uchwała. Sejm RP zatwierdza). Istotnym sposobem wyrażania w tekście nadawcy są pieczątki, podpisy decydujące o urzędowej mocy tekstu. Adresaci tekstów urzędowych często są określani kategorialnie - służy temu użycie zaimków uogólniających, np. każdy, kto. Po 1989 r. w komunikatach zindywidualizowanych obserwuje się odchodzenie od bezosobowości i powrót do form adresatywnych zindywidualizowanych. Depersonalizacja — to cecha biurokratyzacji — tworzy dystans między władzą a społeczeństwem. Zjawisko to jest obce systemom demokratycznym. Dlatego po 1989 r. powraca na przykład w pismach urzędowych stosowana przed wojną forma pan, pani (w formularzach PRL-u — królowały bezosobowe formy: obywatel, obywatelka). W dobie komputeryzacji urzędów znika także zwyczaj jednoczesnego stosowania form odnoszonych zarówno do mężczyzn, jak i do kobiet: pana/pani.

Pożądaną cechą tekstów urzędowych, w szczególności prawnych, jest jednoznaczność. Wszak regulują one doniosłe kwestie życia publicznego, jak wolność i godność obywateli, ich bezpieczeństwo; wyznaczają granice swobody obywatelskiej i kompetencje organów państwowych, rozgraniczają sporne interesy obywateli. Drugą istotną cechą postulowaną jest komunikatywność nie tylko dla wąskiego grona specjalistów (np. prawników, urzędników państwowych), ale zrozumiałość powszechna. Przeciętny obywatel powinien rozumieć kierowane do niego polecenia, nakazy, zakazy. Nieuchronny jest w wielu wypadkach konflikt różnych celów nadawczych. Precyzja wysłowienia na przykład zwykle pomniejsza zrozumiałość tekstu. Długość zdań występująca w służbie precyzji - czyni wiele tekstów urzędowych językowo niezręcznymi, naruszającymi walory estetyczne wypowiedzi, wreszcie trudnymi do zapamiętunia i przez to mało komunikatywnymi. Redaktorzy tekstów urzędowych nieuchronnie stają przed trudnym zadaniem znalezienia złotego środka: osiągnięcia każdej z cech (jednoznaczności, precyzji i zrozumiałości) w stopniu optymalnym dla danych okoliczności.

113. Wzorce wypowiedzi — gatunki urzędowe

Styl urzędowy, podobnie jak inne odmiany funkcjonalne polszczyzny, wykształci! specyficzne, tylko jemu właściwe gatunki wypowiedzi. W odmianie prawnej są nimi akty normatywne stanowiące prawo, np: konstytucja, ustawa, dekret, rozporządzenie, regulamin. Instrukcja, wytyczne. W odmianie kancelaryjnej - są