WSP J POL74

78

jjr. Miodtk, O normie językowej

Błąd językowy

Za podstawowi) kategorię językowego działania należy uznać wybór. Język jest systemem, czyli zbiorem elementów, w obrębie którego każdy z nich osiąga wartość funkcjonalną dzięki istnieniu opozycyjnych elementów pozostałych - gramatycznych i stylistycznych. Wybieramy więc nie tylko spośród wariantów gramatycznych (typu arkuszy//arkuszów, będę pisać//bę-dę pisał) czy stylistycznych (zdałem gramatykę opisową//zdałem opisówkę. nie byłem w pracy z powodu bólu głowy//me byłem w robocie, łeb mi pękał). Wykorzystanie każdej jednostki językowej - funkcjonującej w systemie opozycji - jest wyborem jednej z możliwości (oczywiście prawie zautomatyzowanym), a zarazem odrzuceniem form względem niej opozycyjnych.

Błąd językowy to wybór złego elementu systemowego - gramatycznego lub stylistycznego. W¹’ sferze gramatycznej to np. wykorzystanie przyrostka ■arka zamiast -ma w nazwie miejsca: myjarka zamiast myjnia; w sferze stylistycznej to np. posłużenie się w tekście mówionym adresowanym do kogoś bliskiego konstrukcją Nie pójdę, gdyż czekam na listonosza zamiast Nie pójdę, bo czekam na listonosza czy Nie idę, czekam na listonosza (por. Miodek, 1983).

Błędu nie należy utożsamiać z każdym wykroczeniem poza obowiązującą normę. Można bowiem świadomie wybrać formę wprawdzie nie odpowiadającą normie, ale przydatną funkcjonalnie, stylistycznie, czasem nie-zaaprobowaną społecznie, ale zgodną z regułą systemu językowego; por. bezprzyczynny dzień (Julian Tuwim), las się rozptaszał (Melchior Wańkowicz). Użytkownicy języka są równocześnie tradycjonalistami, podporządkowanymi normie, i innowatorami, a im większa jest sprawność językowa mówiących, rym większy wskaźnik ilościowy innowacji. Ujawnia się tu twórczy, kreatywny charakter każdej działalności językowej człowieka. Tylko innowacje nieumotywowane funkcjonalnie należy uznać za błąd (por. Buttler, Kurkowska, Satkiewicz, 1971).

Ze stanowiska normy językowej wyróżnić można dwa główne typy błędów: błędy, które się znajdują „poniżej" normy (np. umie}, rozumie} zamiast umieją, rozumieją; z tom ładnom dziewczynom zamiast z tą ładną dziewczyną) i błędy, które się znajdują „powyżej” normy (np. lubieją zamiast lubią - rezultat obawy przed popełnieniem błędu umią, rozumu}: daję koleżanką : kolegą zamiast daję koleżankom i kolegom - rezultat obawy przed popełnieniem błędu z tom ładnom dziewczynom) (por. Kreja, 1969).