WSP J POLN247

Typy tekstów i gatunki mowy 311

epigramat, epos, tragedia, komedia. Gatunki te systematyzowała poetyka. Gatunkami prozy artystycznej, jak mowy sądowe czy pochwalne, zajmowała się retoryka. Dopiero w połowie XX wieku, w pracach Michała Bachtina (1986), pojawiła się idea, że gatunki - jako skodyfikowane formy działania językowego - obejmują cały obszar mowy, także komunikację potoczną. Ideę tę podjęła w Polsce Anna Wierzbicka (Dobrzyńska, Janus. 1983).

Gatunki mowy to utrwalone w społecznym obiegu schematy działań językowych - o mniej lub bardziej zdeterminowanej budowie. Gatunki rozwijają się w obrębie różnych stylów funkcjonalnych, jak styl oficjalny (urzędowy), styl naukowy czy styl potoczny. Każdy z tych stylów operuje właściwym sobie, zróżnicowanym repertuarem gatunków. Gatunki stylu naukowego to np. artykuł, traktat, wykład, referat, recenzja. W’ stylu urzędowym funkcjonują m.in. takie gatunki, jak podanie, oświadczenie, upoważnienie, kwestionariusz, okólnik, wezwanie, zawiadomienie, obwieszczenie. Do stylu publicystycznego należą: reportaż, artykuł wstępny, wywiad, recenzja itd. Najbardziej efemeryczne wydają się formy zachowań językowych występujące w mowie potocznej, ale i tam dadzą się wyróżnić pewne schematy wypowiedzi, takie jak prośba, odmowa, skarga, podziękowanie, przeprosiny, komplement, ostrzeżenie itd.

Niektóre gatunki występują w różnych stylach w postaci wyspecjalizowanych wariantów, np. recenzja naukowa i recenzja teatralna w publicystyce; list prywatnv, będący formą komunikacji potocznej, i list urzędowy (np. list gratulacyjny). Bogactwo tych form komunikacyjnych i ich odmian zdeterminowane jest rozwojem życia społecznego i wielością jego płaszczyzn.

Gatunki mowy należą do podstawkowego kulturowego wyposażenia człowieka - do jego kompetencji komunikacyjnej. Przyswajając sobie język, człowiek uczy się jednocześnie występowania w różnych rolach komunikacyjnych i opanowmje różne formy wypowiedzi służące rozmaitym celom. Staje się sprawnym użytkownikiem bogatego repertuaru form wypracowanych przez daną społeczność w- toku jej historycznego rozwoju.

Dla teoretyka tekstu gatunki mowy stanowią empiryczny materiał do obserwacji, w jaki sposób struktura spójnościowa i delimitacyjna skorelowana jest z wyspecjalizowaną funkcją tekstu, powiązaną ze swoistym splotem czynników- pragmatycznych.