DSC03233 (4)

TYPY TEKSTÓW I GATUNKI MOWY 295

może podlegać elipsie, np. Janek pojechał w góry. (Janek) Będzie chodzić na długie wycieczki. Jednoznaczne powiązania powstają też w wypadku, gdy nazwa zastąpiona zostaje swoim synonimem (np. Wczoraj spotkałem kierownika. Szef zlecił mi załatwienie pewnej delikatnej sprawy) lub gdy jej derywatem jest wyrażenie uboższe treściowo, o szerszym zakresie, np. Janek lubi grać w brydża. Ta gra rozwija intelekt. Wart odnotowania jest fakt, że kolejność odwrotna nie gwarantuje jednoznaczności nawiązania i jest dewiacyjna, np. Do pokoju wszedł mężczyzna. Blondyn w okularach (to ten mężczyzna czy ktoś inny?) usiadł w fotelu. Poprawna kolejność powinna tu być taka: Do pokoju wszedł blondyn w okularach. Mężczyzna usiadł w fotelu.

Relacje izotopiczne przybierają niekiedy mniej zdeterminowaną językowo postać i — podobnie jak nawiązania tematyczne — mogą być motywowane wiedzą o świecie. Na tej zasadzie wiążą się ze sobą takie wyrażenie referencjalne, które odnoszą się do tych samych przedmiotów (np. Tadeusz Kościuszko — Naczelnik), do części przedmiotów (np. statek — rufa), do przedmiotów powiązanych relacją przyległością, w tym także stosunkiem przyczynowo-skutkowym (np. przestępstwo — sąd). Zdania, w których wystąpią te nazwy, uznane mogą być za fragment spójnego tekstu, jeśli tylko odbiorca potrafi przywołać odpowiednią wiedzę o świecie, motywującą związek następnika z poprzednikiem.

Mechanizmy spójności tekstu wykazują różny stopień złożoności rprzybierają rozmaitą postać (Halliday, Hasan, 1976). Niekiedy odwołują się do skomplikowanych przekształceń semantycznych i pojęciowych, trudnych do odtworzenia przy odbiorze tekstu. Ten różny stopień komplikacji, jak i wielość poziomów powiązań sprawiają, że linearną spójność tekstu należy uznać za zjawisko stopniowalne. Cechuje ona różne teksty w stopniu niejednakowym. Tekst może w ogóle nie wykazywać spójności linearnej. Tym, co przesądza o jego statusie jako tekstu jest założona koherencja treści całego komunikatu, która zmusza do szukania powiązań treściowych kolejnych zdań.

Badanie różnych linearnych nawiązań w wypowiedzi pozwala pod nowym kątem spojrzeć na odrębność stylów funkcjonalnych i używanych w nich form gatunkowych. Dostarcza narzędzi opisu indywidualnych stylów autorskich. Przede wszystkim zaś — ukazuje mechanizmy komunikacyjne umożliwiające wytwarzanie i odbiór tekstów, co stanowi podstawową umiejętność człowieka.

TYPY TEKSTÓW I GATUNKI MOWY

Badanie mechanizmów spójności tekstu i zasad tworzenia koherentnych wypowiedzi, a także sposobów ich delimitacji dostarczyło kategorii opisu