metodyka0001

230 WOJCIECH CHUDZIAK

przekształceń, którym warstwa ta może podlegać⁵. Zasada ta jest nieodzowna w przypadku skomplikowanych badań archeologicznych prowadzonych na obiektach architektonicznych, bowiem dla zidentyfikowania najistotniejszej warstwy informującej badacza o chronologii względnej obiektu (czasami również bezwzględnej) — warstwy budowlanej — konieczna jest przede wszystkim znajomość podstawowych technik budowlanych, a zwłaszcza techniki zakładania fundamentów, czyli tych partii budowli, które bezpośrednio stykają się z warstwami kulturowymi ^{1 2}.

Prawidłowa interpretacja warstw kulturowych i odebranie treści informacji, jakie niosą one w sobie, prowadzi do wyróżnienia z układu stratygraficznego warstw osadniczych powstałych przed rozpoczęciem budowy oraz warstw związanych z osadnictwem przy obiekcie. Na styku tych dwóch podukladów zachodzą zjawiska niezmiernie interesujące dla rozważań nad techniką zakładania fundamentów.

Wyróżnienie warstw wcześniejszych od obiektu pozwoli nam określić termi-nus post ąuem rozpoczęcia budowy. Natomiast ^ustalenie pierwotnych poziomów użytkowych powstałych już w trakcie wznoszenia bryły architektonicznej wiąże się ze szczegółową analizą stratygrafii, a zwłaszcza z właściwą interpretacją warstwy budowlanej obiektu. Zawartość kulturowa warstw będących w bezpośredniej korelacji czasowej z pracami budowlanymi jest podstawą ustalagią chronoloftft względnej, a czasami nawet bezwzględnej obiektu. Wszystkie warstwy budowlane, są zazwyczaj do siebie podobne, a na ich zawartość składa się _ m. in. zaprawa, murarska przemieszana z fragmentami materiału budowlanego, stosowanego w czasie prac’. Prawdopodobieństwo występowania warstwy budowlanej jest największe tuż przy obiekcie i maleje w miarę oddalania się od niego, co wynika w sposób oczywisty z nasilenia prac budowlanych w pobliżu obiektu. Złożoność zjawisk związanych z odkładaniem się warstwy budowlanej nakazuje jej zróżnicowanie na mniejsze jednostki stratygraficzne na podstawie struktury wewnętrznej. Pierwsza kategoria wiąże się bezpośrednio z budową fundamentu. Miąższośó tej warstwy jest bardzo mała i rzadko można ją wydzielić spośród sąsiednich sekwencji stratygraficznych. Jej zawartość tworzą głównie fragmenty materiału budowlanego z resztkami zaprawy. Drugą kategorią jest warstwa budowlana związana ze wznoszeniem naziemnej partii obiektu, mająca większą miąższość i składająca się przede wszystkim z różnorodnego materiału budowlanego (fragmenty cegieł, dachówki, ołów itp.). Wyróżnione kategorie warstw łatwo zweryfikować, analizując stratygrafię przy fundamentach wykonanych w wykopach szeroko-przestrzennych⁸. Natomiast znaczną trudność przedstawia 'identyfikacja tych warstw w przypadku badania fundamentów założonych w wykopach wąskoprze-strzennych⁹, bezpośrednie zaleganie na sobie warstw obu kategorii powoduje bowiem wzajemne przenikanie się ich zawartości.

IWarstwy budowlane układają się w różny sposób, w zależności od zastosowanych technik budowy fundamentu. Z praktyki badawczej wynika, że najpowszechniejszym sposobem było wypełnienie całego wkopu pod fundament gruzem kamiennym lub ceglanym i zalanie go zaprawą. Znane są również przypadki, kiedy dół fundamentowy wypełniano surowcem budowlanym bez wiążącego lepiszcza. Mur fundamentowy wznoszący się w tak zwanym wykonie wąskoprzestrzen-odpowiadał jego szerokości, a „ściany wykopu traktowano jako swego rodzaju naturalny szalunek”¹⁰. Powierzchnia lica fundamentu wykonanego wyżej opisaną techniką miała wiele nierówności i odchyleń od pionu. Wkop przecinał wcześniejsze warstwy kulturowe, które dochodziły bezpośrednio do lica fundamentów. Warstwa budowlana i późniejsze, narosłe już w trakcie funkcjonowania obiektu, odkładały się w analogiczny sposób. Często w wyniku procesów osiadania gruntu, parcia ziemi na fundament oraz działalności wody granica pomiędzy ścianą wykopu a licem fundamentu ulegała zatarciu i jest nieczytelna w układzie stratygraficznym. W takim przypadku warstwy budowlane obu kategorii są tożsame i wyklinowują się w miarę oddalania się od obiektu (ryc. 1).

Ryc. 1. Fundament wykonany w wykopie wąsko-przestrzennym: charakterystycznie odłożona warstwa budowlana (wg J. Kuczyńskiego)

Fig. 1. Fondations exćcutćes dans une excavation ćtroite:    rnateriau excavć excedentaire carac-

tćristiąue

Drugą, rzadziej spotykaną techniką budowy fundamentów było wznoszenie ich w wykopie | szerokoprzestrzennym Wcześniejsze warstwy kulturowe zostawały wtedy przecięte w pewnej odległości od muru (ryc. 2a). Jednostka stratygraficzna związana z budową fundamentu odkładała się w takim przypadku na spodzie wykopu fundamentowego oraz na poziomie użytkowym gruntu, iw jego najbliższym sąsiedztwie (ryc. 2b). W następnym etapie prac budowlanych przestrzeń pomiędzy murem a ścianami wykopu wypełniano przemieszanym male-riałem warstw wcześniejszych, przeciętych w czasie wykonywania rowów pod fundamenty, (ryc. 2c). ftVykopyj;asypywano najczęściej bezpośrednio po,Wykonaniu fundamentów. W wyniku dalszych prac budowlanych, związanych z naziemną partią obiektu, odkładała się następna warstwa budowlana. W ten sposób wykształcały się dwie warstwy związane z kolejnymi etapami budowy, nieznacznie tylko różniące się strukturą (ryc. 2d). Warstwy odkładające się przy stopie fundamentowej mają często tak małą miąższość, że trudno je wydzielić (ryc. 3). Wszystkie późniejsze warstwy, systematycznie odkładające się, dochodziły do lica muru, a datowanie ich inwentarza zabytkowego określa terminus anie ąuem rozpoczęcia budowy.

Obok tych dwu powszechnie stosowanych technik wykorzystywano niekiedy inny sposób budowy fundamentów, polegający na połączeniu fundamentowania w wykopach wąskoprzestrzennych i szerokoprzestrzennych. Analiza struktury muru oraz układu warstw kulturowych zalegających w jego najbliższym sąsiedztwie pozwala na wydzielenie dwóch rodzajów fundamentów, których wykonanie wymagało zastosowania obu technik, kryterium zaś ich wyróżnienia stanowi sposób

1

‘ P. Urbańczyk, Założenia teoretyczne badań stratygraficznych w polskiej literaturze archeologicznej. „Archeologia Polski”, t. XXV, 1980, zesz. 1, 6. 187.

•    J. Chudziakowa, op. cit.

¹ J. Kuczyński, op. ci²., s. 09.

2

L. Kajzer, op. cit., s. 85; J. Kuczyński, op. cit. 90; J. Dubikajtis, Z problematyki datowania zabytkowych o biektóio architektury murowanej u> bada?iiach archeologicznych„ Toruń (w druku).

•    J. Kuczyński, op. cit., s. 91.

^)ł Tamże, s. 91.

¹¹ L. Kajzer, op. cit., s. 85; J. Kuczyński, op. cit., s. 60; J. Dubikajtis, op. cit.