metodyka0012

78 Wojciech Chudzlak

uszkodzeń, zniszczeń oraz przemieszczeń warstw kulturowych. Powodują one przeniesienie komponentów kulturowych między odrębnymi i nie związanymi czasowo warstwami kulturowymi. W takim przypadku zastosowanie metody stratygraficznej w celu ustalenia . chronologii jest trudne. Często bowiem podstawowe wyznaczniki chronologii względnej (tzn. ceramika) występują na złożu wtórnym, .w nawarstwieniach niwelacyjnych lub nasypowych, o dużej rozpiętości czasowej (S. Kozie 1, M. F r a ś, 1979, s. 10). Przekreśla to w pewnym stopniu możliwości interpretacyjne w zakresie ustalenia chronologii uwarstwień kulturowych. Znaczne przemieszczenia materiału zabytkowego na zioże wtórne może całkowicie uniemożliwić właściwą identyfikację przeobrażeń, jakim podlegał pierwotny układ. Tak więc wartość poznawcza badanych sekwencji stratygraficznych, jako źródła archeologicznego, zależy w dużej mierze od występowania zakłóceń oraz od prawidłowego określenia cech będących rezultatem zewnętrznego oddziaływania na układ warstw (P. Urbańczyk, 1980, s. 187).

Transformacje; jakim podlegać może układ stratygraficzny, są nieraz tak znaczne, że poszczególne zakłócenia mogą nakładać się na siebie, a nawet całkowicie się zacierać. Na obiektach architektonicznych jest to zjawisko powszechne, utrudniające rzecz jasna interpretację skomplikowanego w takim przypadku, kontekstu stratygraficznego (J. C h u-dziakowa, 1982, s. 6).

Elementami wyodrębniającymi wszelkiego rodzaju mechaniczne za-klóeena z układu stratygraficznego są zmiany składników geologicznych,' ich struktury oraz barwy, Obok tych oczywistych wyróżników istnieje jeszcze kryterium przestrzenne, wynikające ze szczególnych warunków zalegania¹. Istnienie wyżej wymienionych kryteriów, wyróżniających poszczególne zakłócenia pierwotnego obrazu uwarstwień pozwala traktować je jako oddzielne jednostki stratygraficzne.

Budowa wewnętrzna wielowarstwowych stanowisk archeologiezno--architektonicznych jest określana przez liczne efekty działania ludzkiego i uzależniona od potrzeb społeczno-kulturowych człowieka. Można więc przyjąć, że na obraz całego układu stratygraficznego obiektów architektury murowanej składają się warstwy sedymentacyjne oraz wszelkiego rodzaju mechaniczne zakłócenia użytkowanego podłoża. Przekształcenia pierwotnej struktury stratyfikacyjnej można przedstawić jako zróżnicowane genetycznie przeobrażenia warstw kulturowych Wydaje się, że •ich klasyfikacja rnoże wyglądać następująco ²:

a)    wkopy budowlane,

b)    wkopy związane z funkcją obronną,    ■ >

c)    wkopy związane'z funkcją kultową,    ,

d)    wkopy związane z funkcją gospodarczą,

e)    niwelacje terenu,

—- podwyższenie gruntu,'    ■    •

"— obniżenie gruntu,    '

f)    nasypy³.

Stopień zróżnicowania budowy wewnętrznej wypełnisk wkopów jest znaczny. .Obok strukturalnie nie. wyróżniających się od wcześniejszych chronologiC2nie"-yvarstw • przeciętych przez; wkopy spotykane są -również wypelńiśkaąo' diametralnie''innej'' budowit iniż. zakłócone .sekwencję warstwowe; .talcim przypadku.'<iico wkopTX7może:zbyć .nawet “zachowane (np! wypelniskó gruzu,, kości).i Struktura wypełniśka ."całego .wkopu jest zazwyczaj, jednorodna, co| wiąże się najczęściej ż jego jednorazowym zasypaniem. Jednak : obok' iwypelniskwkopów -o jednolitej strukturze spotykane są również wkopy, które, funkcjonowały przez pewien okres. Na dnie niektórych z nich odbywał się czytelny w układzie stratygraficznym proces sedymentacyjny, niejednokrotnie połączony z denudacyjną działalnością przyrody (npjfosy, studnie, szerokoprzestrzenne wkopy pod fundamenty itp.).    ;

Zróżnicowanie funkcji, .'jakie miały spełniać wcięcia w użytkowanej powierzchni ziemi oraz niejednorodność przestrzennych przemieszczeń sekwencji warstw kulturowych odzwierciedlane są w daleko posuniętym stopniu odrębności śladów ingerencji ludzkiej w układzie stratygraficznym. Dotyczy to głównie .struktury oraz ukształtowania wkopów.

Najczęściej spotykanym zakłóceniem utworów sedymentacyjnych na stanowiskach archeologiczno-architektonicznych są wkopygrobowe, które niejednokrotnie w całości pokrywają' teren wokół obiektu (np. cmentarze przykościelne, por. W. Szafrański, 1983, s. 77—79). Jednak najliczniejszą grupę wcięć w użytkowanym podłożu reprezentują niewątpliwie wkopy o funkcji gospodarczej. Stanowią one często trudne do zinterpretowania jednostki stratygraficzne. Do nich należą jamy zasobowe, jamy odpadkowe, wędzarnie, chłodnie oraz wkopy związane z budową urządzeń sanitarnych, takich jak studnie, szamba itp.

Specyficzne miejsce w klasyfikacji jednostek stratygraficznych zajmują wszelkie widoczne przemieszczenia ziemi o charakterze nasypowym. (J. F i r 1 e t, Z. Piano ws ki, 1979, s. 226). Stanowią one kategorię po-

1

   Kryterium to zostało zaproponowane jako odnoszące się „do pewnych określonych sytuacji przestrzennych warstwy, w ramach pewnego szerszego układu stratyfikacyjnego” — G. Maetzke, T. R y s i o w s k a, S. Tabaczyński, P. Urbańczyk, 1978, s. 16.

2

   W klasyfikacji celowo nie zostały uwzględnione wkopy nowożytne o daleko posuniętym zróżnicowaniu. Wykraczają one poza ramy postawionego problemu. Niu

3

posiadają również specyficznej struktury wypelniska, która musiałaby zostać tutaj osobno omówiona.

⁰ Nasypy nie są jednostkami stratygraficznymi, które zakłócałyby wcześniejszy obraz nawarstwień. Jednak ze wzglądu n«i znaczne podobieństwo do warstw o charakterze niwelacyjnym oraz ze względu na ich zbliżoną strukturę do wypełnisk wykopów zostały tutaj uwzględniono.