21452 metodyka0015

8'1 Wojciech Chudziak

W tego rodzaju małych „cegielniach” można spotkać niejednokrotnie piece ceglarskie, wkopywane niemal całkowicie w ziemię.

Również do tej kategorii zakłóceń pierwotnego obrazu uwarstwień, należą niewątpliwie negatywy pionowych słupów rusztowań (tzw. rusztowania sztandarowe). Siady takie mogą być odkryte nawet na znacznych głębokościach i zawsze związane muszą być z warstwą budowlaną, powstałą w trakcie wznoszenia obiektu H,

Dość .powszechnie spotykanym zjawiskiem stratygraficznym są wkopy pozostałe po zlikwidowaniu fundamentów, chyba niesłusznie nazywane w literaturze archeologicznej negatywami fundamentów (W. C h u d z i a k, 1985 a, s. 126—129). Wkopy takie po wydobyciu z nich materiału budowlanego, zasypywane były przypadkowym materiałem niwelacyjnym, zgarniętym z placu budowy. Wypełnisko wkopu posiadało dodatkowo w swej strukturze zaprawę oraz resztki budulca, z którego wykonany był fundament.

Jednym z podstawowych problemów badawczych, dotyczących układów stratygraficznych, jest kwestia datowania wszelkiego rodzaju zakłóceń mechanicznych (G. M a e t z k e, T. Rysiewska, S. T a b a c z y ń-ski, P. Urbańczyk, 1978, s. 17). Warstwy kulturowe dają podstawy do ustaleń w zakresie chronologii względnej tylko wówczas, kiedy cały układ stratygraficzny przetrwał w swojej pierwotnej, niezmienionej formie. Bliższych uściśleń chronologicznych dostarczają zabytki ruchome i relikty zabudowy, murowanej, tkwiące w warstwach kulturowych. Problem datowania znacznie się komplikuje kiedy układ warstw sedymentacyjnych podlegał transformacjom. Materiał zabytkowy, występujący w tego rodzaju jednostkach stratygraficznych, jest z reguły przemieszany i o dużej rozpiętości chronologicznej (S. Kozieł, M. F r a ś, 1979, s. 10). Szczególnie wyraźnie występuje to w wypełniskach wkopów, gdzie ma^ teriał zabytkowy, jest o wiele wcześniejszy, w stosunku do powstania tych wkopów. "Utrudnia to oczywiście prawidłową interpretację chronologiczną. Przyjąć jednak można, przy założeniu, że wkop długo nie funkcjonował i został jednorazowo zasypany, że najmłodszy materiał zabytkowy występujący w wypełnisku określa nam terminus post quem powstania wkopu. Materiał zabytkowy z wypełniska należy dodatkowo skorelować z warstwą kulturową (o ile jest to możliwe), związaną genetycznie z wko-pem. Może ona wyznaczyć nam chronologię względną powstania wkopu, a nawet w przypadku istnienia zabytków ściśle datujących (np. monety) pozwoli sprecyzować jego metrykę. W przypadku jednak, kiedy wkop istniał przez pewien czas (np. fosa, studnia), chronologii nie można uściślić na podstawie materiału z wypełniska. Może on być zarówno wcześniejszy (obrywy wkopów, złoże wtórne), jak i późniejszy w stosunku do

¹¹ B. G ucr q ui n, 1019, s. 165, autor zwraca mvagQ, że ślady pali wbijanych w ziemię z konstrukcji rusztowania, odpowiadały otworom mnculcowym, znajdującym się w ścianie kościoła.

powstania obiektu. Z reguły jednak terminus antę quem wyznacza nam najstarszy zespół zabytkowy wypełniska (G.'Maetzke, T. Rysie w-ska, S. Tabaczyński, P. U r b a ń c z y k, 1978, s. 17). O wiele pewniejszą chronologią powstania wkopu otrzymamy analizując warstwą kulturową związaną z nim genetycznie, a ściślej materiał zabytkowy zalegający w tej warstwie.

Ustalenie chronologii warstw o charakterze nasypowym stwarza wiele trudności. Nie zakłócają one wcześniejszego układu warstw, jednak materiał zabytkowy wystąpujący w nich przerywa ciągłość chronologiczną (jeżeli taka występuje) korelatów ludzkiej działalności w następujących po sobie warstwach. Materiał zalegający w warstwach „nasypowych” pochodzi z tych partii układu które podlegały działalności niwelacyjnej. Najmłodszy materiał, który występuje w tego rodzaju jednostce stratygraficznej, wyznacza nam terminus post quem przeprowadzenia niwelacji terenu.

Na zakończenie należy podkreślić, że stratygrafia kulturowa stanowisk archeologiczno-architektonicznych zaliczana jest do najbardziej złożonych pod względem ciągłości chronologicznej. Monumentalne budownictwo średniowiecza zazwyczaj rozwijało się na terenach intensywnego osadnictwa, którego korzenie często sięgały, czasów prehistorycznych. Twórcza, jak i zarazem niszcząca działalność człowieka w użytkowanym podłożu, doprowadziła do powstania skomplikowanych układów stratygraficznych, niejednokrotnie o znacznych miąższościach. Problematyka łącząca się ze zjawiskiem zakłócenia uwarstwień kulturowych, nie była jeszcze przedmiotem odrębnego opracowania. Niniejszy artykuł nie porusza całego szeregu zagadnień poświęconych temu problemowi, istnieje więc konieczność przeprowadzenia systematycznych studiów, które pogłębiłyby wiedzę o wszelkiego rodzaju zakłóceniach układu stratygraficznego i ich wpływie na kształtowanie się obrazu uwarstwień kulturowych na stanowiskach archeologiczno-architektonicznych.

BIBLIOGRAFIA

Arszynski M.

1970 — Technika i organizacja budownictwa ceglanego w Prusach w końcu XIV i pierwszej połowie XV toieku, Studia z Dziejów Rzemiosła i Przemyślu, t. 9, s. 47—131.

Bartkowski .T.

1979 — Kszlaltoroanic i ochrona środowiska, Warszawa.

Chudziak W. •

19B5a •— Negatywy fundamentów odkrywane na luielofazoiuych średniowiecz-wczesnośredniowiecznej architektury murowanej, Kwartalnik Historii Kulimy Materialnej, t. 33, nr 3, s. 229—737.

1985a — Ncgatyury fundamentów odkrywana na wielofazowych średniowiecznych obiektach architektonicznych, Ochrona Zabytków, t. 38, z. 2, s. 1211—129.    '    '